Hướng dẫn trả lời câu hỏi Lịch sử 8, bài 30: Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỉ XX đến năm 1918.

I. Phong trào yêu nước trước Chiến tranh thế giới thứ nhất.
 
1. Phong trào Đông Du (1905 - 1909).
 
Câu hỏi. Dựa vào đâu Hội Duy tân chủ trương bạo động vũ trang giành độc lập ? Em có nhận xét gì về chủ trương này ?
 
Đầu thế kỉ XX, những người Việt Nam yêu nước do Phan Bội Châu đứng đầu lập ra Hội Duy tân với mục đích là đánh Pháp, giành lại độc lập cho Tổ quốc. Hội dự định dựa vào Nhật Bản để xúc tiến việc chuẩn bị bạo động, họ cho rằng Nhật Bản là nước cùng màu da, cùng văn hóa (đồng chủng, đồng văn), Nhật Bản đi theo con đường tư bản chủ nghĩa trở nên giàu mạnh, thoát khỏi đế quốc xâm lược, nên có thể dựa vào Nhật Bản.
 
Đây là một chủ trương sai lầm, ấu trĩ vì Nhật Bản là một nước đế quốc, bản chất chẳng khác gì đế quốc Pháp.
 
Câu hỏi. Chủ trương bạo động chống Pháp của Phan Bội Châu có gì khác so với chủ trương bạo động của phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX?
 
Bạo động của Phan Bội Châu được triển khai trước hết bằng việc chuẩn bị lực lượng, tuyên truyền yêu nước, tính đến khả năng liên kết quốc tế chống chù nghĩa đế quốc.

Bạo động trong phong trào Cần Vương (dùng vũ trang nổi dậy) mang tính tức thời.

Câu hỏi. Hoạt động chủ yếu của phong trào Đông Du là gì ?
 
- Đưa học sinh du học ở Nhật (từ tháng 10-1905 đến 9 - 1908) số học sinh du học lên tới 200 người.
- Viết sách báo, tổ chức giáo dục, tuyên truyền yêu nước trong thanh, thiếu niên và nhân dân.
 
Câu hỏi. Tác dụng và kết quả của phong trào Đông Du như thế nào ?
 
Phong trào Đông Du đã khuấy động một phong trào yêu nước mạnh mẽ và rộng lớn, hàng trăm thanh niên đã sang Nhật học. Thực dân Pháp đã câu kết với quân phiệt Nhật đàn áp, trục xuất những người yêu nước Việt Nam khỏi đất Nhật. Vì vậy, đến tháng 3-1909, phong trào Đông Du tan rã và Hội Duy tân cũng ngừng hoạt động.
 
Câu hỏi. Trước sự thất bại của phong trào Đông Du đã để lại bài học gì ?
 
- Chủ trương bạo động là đúng như tư tưởng cầu ngoại viện là sai lầm.
- Xây dựng thực lực trong nước, trên cơ sở thực lực mạnh mà tranh thủ sự hỗ trợ quốc tế chân chính (dựa vào Nhật để đánh Pháp, trong khi đó Nhật - Pháp đều là đế quốc, điều đó thể hiện sự ấu trĩ sai lầm).
 
2. Đông Kinh nghĩa thục.
 
Câu hỏi. Đông Kinh nghĩa thục có những hoạt động gì ?
 
Đông Kinh nghĩa thục đã vận động cải cách văn hóa, xã hội theo lối tư sản, mở trường học ở Hà Nội và các tỉnh Hà Đông, Sơn Tây, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Thái Bình... dạy các môn Địa lý, Lịch sử, Khoa học thường thức, tổ chức bình văn, xuất bản sách báo, diễn thuyết, tuyên truyền.
 
Câu hỏi. Đông Kinh nghĩa thục có gì khác với nhà trường đương thời ?
 
Đông Kinh nghĩa thục hoạt động như một tổ chức cách mạng chứ không chỉ đơn thân làm nhiệm vụ dạy học. Đông Kinh nghĩa thục có sự phân công, phân nhiệm, mục đích rõ ràng.
 
Câu hỏi. Sự tiến bộ của Đông Kinh nghĩa thục biểu hiện ở điểm nào ?
 
Đông Kinh nghĩa thục là cuộc vận động cải cách văn hóa nhằm nâng cao lòng yêu nước, truyền bá nội dung học tập mới và nếp sống mới mang màu sắc dân chủ, chống phong kiến.
 
Câu hỏi. Đông Kinh nghĩa thục có tác dụng như thế nào đối với cuộc vận động giải phóng dân tộc đầu thế kỉ XX?

Đông Kinh nghĩa thục là một tổ chức cách mạng, có phân công, phân nhiệm, mục đích rõ ràng, có cơ sở địa phương.
 
Đông Kinh nghĩa thục đã nâng cao lòng yêu nước và chí tiến thủ cho quần chúng, truyền bá một nền tư tưởng, học thuật mới, một nếp sống mới, tiến bộ, hỗ trợ phong trào Đông du, Duy tân.
 
Đông Kinh nghĩa thục chống nền giáo dục cũ, cổ vũ cái mới (học chữ Quốc ngữ), đi phá và lên án phong tục, tập quán lạc hậu.
 
Đông Kinh nghĩa thục tố cáo tội ác, thức tỉnh đồng bào.
 
3. Cuộc vận động Duy tân và phong trào chống thuế ở Trung Kì (1908)
 
Câu hỏi. So sánh chủ trương của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh có điểm gì giống và khác nhau?
 
- Giống: Đều mong muốn giành độc lập dân tộc, cải cách đưa đất nước phát triển.

- Khác : với Phan Bội Châu dùng chủ trương bạo động kết hợp với cải cách xã hội để giành độc lập dân tộc, Phan Chu Trinh chủ trương tiến hành vận động cải cách. Cải cách được tiến hành từ hai phía: nhà nước thực dân và tự thân vận động.
 
+ Đối với nhà nước thực dân: Phan Chu Trinh viết thư gửi toàn quyền Pôn Bô (1906).
 
+ Đối với quần chúng: ông hô hào mở trường học, khai trí, bài trừ hủ tục, cổ động chấn hưng thực nghiệp.
 
Câu hỏi. So sánh cuộc vận động Duy tân ở Trung Kì với Đông Kinh nghĩa thục về mục đích, nội dung và hình thức hoạt động?
 
Cuộc vận động Duy tân ở Trung Kì do Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng lãnh đạo có mục đích, nội dung và hình thức hoạt động giống với Đông Kinh nghĩa thục ở ngoài Bắc, nhưng phạm vi hoạt động rộng hơn như mở trường, diễn thuyết về các đề tài sinh hoạt xã hội, tình hình thế giới, tuyên truyền đả phá các phong tục tập quán lạc hậu, đả phá mê tín dị đoan; đã kích quan lại xấu xa, cổ động việc mở mang công thương nghiệp.
 
Câu hỏi. Hãy cho biết qui mô và mức độ của phong trào chống thuế ở Trung Kì.
 
Năm 1908, dưới ảnh hưởng trực tiếp của phong trào Duy tân, một phong trào chống đi phu, chống sưu thuế diễn rầm rộ ở Quảng Nam, Quãng Ngãi, rồi lan ra các tỉnh Trung Kì, làm cho thực dân Pháp run sợ thẳng tay đàn áp, bắt bớ, tuyên án xử tử nhiều nhà yêu nước. Phan Châu Trinh bị chúng đày ra Côn Đảo.

Câu hỏi. Em có nhận xét gì về cuộc nổi dậy của nhân dân Trung Kì năm 1908?
 
Cuộc nổi dậy của nhân dân Trung Kì năm 1908 về thực chất là một phong trào quần chúng công khai đầu tiên ở Việt Nam được dấy lên bởi tư tưởng dân tộc, dân quyền do các sĩ phu Duy tân đầu thế kỉ XX truyền bá.
 
Phong trào đã thể hiện ro tinh thần và năng lực cách mạng của nông dân trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, đồng thời cũng cho thấy những hạn chế của họ khi chưa có sự lãnh đạo của một giai cấp tiên tiến.
 
Bài tập 4. Lập bảng thống kê các phong trào yêu nước tiêu biểu đầu thế kỉ XX. Nêu điểm giống nhau và khác nhau của các phong trào trên theo mẫu sau:
 

 
* Điểm giống: Đều là phong trào yêu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản do các sĩ phu yêu nước đề xướng, lãnh đạo.

* Điểm khác: Hình thức đấu tranh.
- Đông du: Bạo động chống Pháp.
- Duy tân: Ôn hòa.
- Đông Kinh nghĩa thục: Mở các nhà trường, nâng cao dân trí, đào tạo nhân tài.
 
II. Phong trào yêu nước trong thời kì Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918).
 
1. Chính sách của thực dân Pháp ở Đông Dương trong thời chiến.
 
Câu hỏi. Những thay đổi trong chính sách kinh tế, xã hội của Pháp ở Việt Nam trong thời kì Chiến tranh thế giới thứ nhất?
 
Năm 1918, Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ. Việt Nam trở thành đối tượng để thực dân Pháp vơ vét sức người, sức của phục vụ chiến tranh. Chúng ráo riết bắt nhiều lính thợ đẩy ra chiến trường, phá cây lương thực, trồng cây công nghiệp và đẩy mạnh khai thác mỏ lấy kim loại phục vụ cho chiến tranh; lừa gạt nhân dân mua công trái để bòn rút về tài chính, tất cả đều nhằm cung cấp cho chiến tranh.
 
Câu hỏi. Những chính sách trên có mặt tích cực và tiêu cực gì?
 
- Tích cực: Kinh tế Việt Nam khởi sắc, tư bản dân tộc có điều kiện vươn lên, giai cấp công nhân tăng về số lượng.

- Tiêu cực: Lợi nhuận chỉ đê cho Pháp dốc vào chiến tranh, nhân dân ta nói chung càng bần cùng hơn việc bắt nông dân di lính và thu hẹp diện tích trồng lúa làm cho sản xuất ở nông thôn giảm sút, đời sống nhân dân càng thêm khốn khổ; giai cấp công nhân bị bóc lột nặng nề do thực dân Pháp tập trung vào việc phát triển một số ngành công nghiệp phục vụ chiến tranh như khai thác mỏ và các đồn điền trồng cây công nghiệp như thầu dầu, cao su.
 
2. Vụ mưu khởi nghĩa ở Huế (1916). Khởi nghĩa của binh lính và tù chính trị ở Thái Nguyên (1917)
 
Câu hỏi. Trình bày những nét lớn về hai cuộc khởi nghĩa của binh tỉnh ở Huế và Thái Nguyên theo mẫu sau:
 

 
Câu hỏi. Nêu những điểm giống nhau giữa cuộc mưu khởi nghĩa ở Huế và khởi nghĩa của binh lính ở Thái Nguyên ?
 
Lực lượng tham gia hai cuộc khởi nghĩa đều là binh lính người Việt trong quân đội Pháp. Thành phần lãnh đạo gồm những sĩ phu yêu nước, có tư tưởng tiến bộ.
 
Câu hỏi. Ý nghĩa của vụ mưu khởi nghĩa ở Huế ?

Mặc dù thất bại, nhưng vì nổ ra ngay tại kinh đô Huế và các tỉnh miền Trung nên phong trào đã có tiếng vang lớn.
 
Câu hỏi. Ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên?
 
Cuộc khởi nghĩa của binh lính và tù chính trị ở Thái Nguyên đà giáng một đòn mạnh vào chính sách “dùng người Việt trị người Việt” của thực dân Pháp; được nhân dân địa phương ủng hộ nhiệt liệt; cổ vũ tinh thần chiến đấu của nhân dân cả nước; nêu cao tinh thần yêu nước và bất khuất của dân tộc ta.
 
3. Những hoạt động của Nguyễn Tất Thành sau khi ra đi tìm đường cứu nước.
 
Câu hỏi. Vì sao Nguyễn Tất Thành lại quyết định ra đì tìm đường cứu nước?
 
Nguyễn Tất Thành sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh nước nhà rơi vào tay thực dân Pháp. Nhiều cuộc khởi nghĩa và phong trào đấu tranh nổ ra liên tiếp nhưng đều thất bại. Đau xót trước cảnh nước mất, nhà tan; sự thất bại của tác phong trào yêu nước đầu thế kỉ; sự đàn áp, bóc lột tàn bạo của thực dân Pháp đã thôi thúc Nguyễn Tất Thành ra đi tìm con đường cứu nước mới cho dân tộc.
 
Câu hỏi. Việc lựa chọn con đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành có gì mới so với các nhà yêu nước chống Pháp trước đó?
 
Các nhà yêu nước chống Pháp là các sĩ phu phong kiến. Mong muốn của họ là giai phóng dân lộc, thiết lập lại chế độ phong kiến, hoặc là các sĩ phu tân học trẻ tuổi đi theo con đường dân chủ tư sản, thiết lập chế độ quân chủ lập hiến, chế độ cộng hòa.
 
Nguyễn Tất Thành đi sang phương Tây để tìm hiểu vì sao nước Pháp thống trị nước mình và thực chất của các từ “Tự do, Bình đẳng, Bác ái”; Xác định con đường cứu nước đúng cho dân tộc.
 
Câu hỏi. Tại sao Nguyễn Tất Thành không đi theo con đường cứu nước của các vị tiền bối, mà quyết định đi tìm đường cứu nước mới?
 
Vì Nguyễn Tất Thành không nhất trí với những chủ trương, con đường cứu nước mà các bậc tiền bối đã lựa chọn. Nguyễn Tất Thành đã nhận xét về con đường của các bậc tiền bối đó:

- Phan Bội Châu dựa vào Nhật để đánh Pháp “Đưa hổ cửa trước rước heo cửa sau”.

- Phan Châu Trinh đề nghị Pháp cải cách chẳng khác gì xin giặc rủ lòng thương.
 
Câu hỏi. Động cơ nào thúc đẩy Nguyễn Tất Thành đi sang phương Tây?

Tìm hiểu xem “nước Pháp và các nước khác làm thế nào, rồi sẽ về giúp đồng bào mình”. Tìm hiểu những bí mật ẩn đằng sau những từ: tự do, bình đẳng, bác ái.

Câu hỏi. Ý nghĩa các hoạt động của Nguyễn Tất Thành là gì?
 
Những hoạt động của Nguyễn Tất Thành tuy mới chỉ là bước đầu nhưng có ý nghĩa vô cùng quan trọng vì đã biết gắn liền phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Việt Nam với phong trào Cộng sản và công nhân Pháp cũng như với phong trào cách mạng thế giới.