Dàn ý: Ngục quan cảm động, vái người tù một vái, chắp tay nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẻ miệng làm cho nghẹn ngào: “Kẻ mê muội này xin bái lĩnh.

YÊU CẦU
 
- Thể loại
 
Kiểu bài giải thích (một đoạn văn), gồm hai yêu cầu cụ thể:
 
• Lọc các tình tiết chính dẫn đến kết thúc.

• Chỉ ra nét đẹp về nhân cách và quan hệ giữa hai nhân vật để giải thích cảnh kết thúc.
 
- Nội dung
 
Sức cảm hoá mạnh mẽ của cái đẹp đối với con người.
 
GỢI Ý
 
Trước khi giải thích hai câu văn (đề bài) theo hai yêu cầu về thể loại, cần giới thiệu câu chuyện đầy kịch tính, nhân vật và một sự lập luận chuẩn bị cho việc giải thích.
Thân bài có thể được triển khai thành ba đoạn chính sau đây.
 
A. GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT
 
1. Chữ người tử tù được dựng trên một tình huống giàu kịch tính. Không gian là nhà giam tử tù, thời gian là những ngày cuối cùng trước khi tử tội Huấn Cao bị giải về kinh chịu án chém. Trên bình diện xã hội, họ là những kẻ đối địch: một người cầm đầu cuộc khởi nghĩa chống lại triều đình, người kia là ngục quan, đại diện bộ máy cai trị của triều đình ấy. Trên bình diện nghệ thuật, họ lại là những người tri kỉ: một người có thư pháp tuyệt vời, người kia lại suốt đời ngưỡng mộ cái tài hoa ấy.

2. Tình huống dẫn đến xung đột trong việc lựa chọn của viên quản ngục: hoặc làm tròn phận sự viên quan thì phải chà đạp lên tấc lòng tri ki, hoặc muốn trọn lòng tri kỉ thì phải vượt lên phép tắc triều đình. Theo cách thứ nhất, chiến thắng sẽ thuộc về sự tầm thường; còn theo cách thứ hai, chiến thắng sẽ thuộc về cái “đẹp”. Viên quản ngục xứng đáng là một người tri kỉ, dám sống với tấm lòng biệt nhỡn liên tài. Oái oăm thay, trong mắt Huấn Cao, quản ngục chỉ là một kẻ tiểu nhân đáng khinh. Đến phiến trát thứ hai đòi giải tử tội về kinh, ông Huấn mới có dịp nhận ra viên quản ngục là một con người cao đẹp: sự xung đột được mở ra.
 
3. Cảnh kết thúc truyện
 
- Vai trò của cảnh kết thúc trong truyện (đặc biệt là truyện lãng mạn) là gắn chặt với tư tưởng chủ đề của tác phẩm, một khâu cuối cùng hết sức quan trọng của cốt truyện, thường biểu lộ trực tiếp thái độ hoặc khát vọng của nhà văn đối với con người và cuộc sống.
 
- Đoạn kết của Chữ người tử tù là một đoạn kết đặc biệt kì lạ, là một cảnh tượng xưa nay hiếm. Nếu không đọc tác phẩm hoặc tách đoạn kết đó khỏi hệ thống cốt truyện và nhân vật thì sẽ không thể nào hiểu được, vì từ cổ chí kim đã bao giờ có cảnh quan ngục vái một người tù với niềm kính cẩn đến thế. Thế giới ngục tù là thế giới tàn bạo. Vì sao có sự đổi ngôi này, vì sao có sự gắn bó tri âm giữa quản ngục với người tù?
 
B. CÁC TÌNH TIẾT CHÍNH CỦA CỐT TRUYỆN DẪN ĐỂN CẢNH KẾT
 
- Nhà tù tỈnh Sơn chuẩn bị đón những tên tử tù nguy hiểm, trong đó đứng đầu là Huấn Cao. Trước khi tù nhân đến, viên quản ngục đã tỏ lòng khâm phục Huấn Cao vì cái tài viết chữ đẹp. Trong lòng viên quản ngục đã có ý muốn biệt đài Huấn Cao. Đêm, quản ngục ngồi một mình, nghĩ về mình, về viên thư lại dưới quyền: ...hắn cũng như mình chọn nhầm nghề mất rồi.
 
- Sáng hôm sau, Huấn Cao và năm kẻ tử tù khác được giải đến. Họ đều tỏ rõ khí phách ngang tàng, ngạo nghễ (hành động dỗ gông đuổi rệp).
 
- Suốt nửa tháng, quan ngục biệt đãi ông Huấn và năm người tử tù, Huấn Cao khinh bạc vì chưa hiểu quản ngục.
 
- Quản ngục mong muốn xin Huấn Cao mấy chữ đại tự trên lụa trắng.
 
- Có lệnh chuyển tù, quản ngục nhờ thơ lại đến nói với Huấn Cao tâm sự của mình. Ông Huấn đồng ý. Đêm viết chữ kì lạ xảy ra trong ngục. Viết xong, Huấn Cao khuyên quản ngục bỏ nghề.
 
C. NHÂN CÁCH CỦA HUẤN CAO VÀ VIÊN QUẢN NGỤC

Nhân cách của mỗi người được thể hiện trong quan hệ giữa hai nhân vật.
 
1. Nhân cách Huấn Cao
 
- Con người tài hoa bởi nghệ thuật viết chữ Hán đẹp, nhanh, đã từng nổi tiếng khắp vùng, nhưng ý thức được giá trị văn hóa của cái tài nên không phải ai xin chữ ông cũng cho. “Ta nhất sinh không vì vàng ngọc hay quyền thế 'mà phải ép mình viết câu đối bao giờ”.
 
- Con người có khí phách phi thường, tiếng tăm đó đã đến tai viên quản ngục từ trước. Khi chờ ngày xử chém, người tù vẫn ung dung ngạo nghễ trong cảnh giam cầm, vẫn đường hoàng không nao núng: “Đến cái cảnh chết chém, ông còn chẳng sợ nữa là”. Viên quản ngục khâm phục khí phách này của ông, trong khi Huấn Cao vẫn tỏ ra khinh bạc.
 
- Con người có thiên lương cao cả. Mặc dù tiền bạc, quyền lực không lung lay được ông nhưng Huấn Cao không phải là con người có trái tim sắt đá. Trước đó, thái độ Huấn Cao đối với quản ngục là khinh bạc, nhưng khi biết quản ngục vốn có một tâm hồn trong sáng lại lạc vào chốn bùn nhơ thì ông Huấn thay đổi thái độ: “Ta cảm cái tấm lòng biệt nhỡn liên tài”... và Huấn Cao đã sẵn sàng cho chữ quan ngục.
 
- Nhân cách Huân Cao như một thứ ánh sáng rọi vào bóng đêm tù ngục, có thể làm cháy sáng những tâm hồn u ẩn.
 
2. Nhân cách viên quản ngục
 
- Đây không phải là một viên quản ngục thường gặp: tàn bạo, ngu dốt trong nhà tù xã hội cũ. Ngay khi nghe tin Huấn Cao sẽ tới, quan ngục đã tỏ cảm tình với tử tù.
 
- Viên quản ngục biết trọng người tài, biết tiếc cái tài, biết giá trị của cái đẹp. Chính Huấn Cao đã cảm kích: quản ngục là một tấm lòng trong thiên hạ, một âm thanh trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ.
 
- Quản ngục là người có lương tri trong sạch “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”, khao khát thoát khỏi nơi ô uế này. Sau khi ý nguyện xin chữ đã được thỏa mãn, được lời khuyên của Huấn Cao, phải “thoát khỏi cái nghề này để giữ cho cái thiên lương lành vững”. Cảm phục Huấn Cao, quản ngục vừa khóc vừa vái và nói lời cuối cùng: “Kẻ mê muội này xin bái lĩnh”.
 
- Hành động cuối cùng của quản ngục chứng tỏ sức cảm hóa mạnh mẽ của cái đẹp, của giá trị văn hóa. Môi trường đen tối không phải lúc nào cũng tha hóa được con người, nếu con người còn một tình yêu đối với cái đẹp. Đó là khát vọng lãng mạn của nhà văn.