Dàn ý: Phân tích bài thơ Giải đi sớm của Hồ Chí Minh.

I. Mở bài
 
1. Tập thơ Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh ra đời trong một hoàn cảnh hết sức đặc biệt - đấy là thời gian Bác bị giam cầm và giải đi qua nhiều nhà lao của chế độ Tưởng Giới Thạch. Mặc dù các bài thơ được viết trong những hoàn cảnh khắc nghiệt với bao đói rét, bệnh tật, không có tự do... nhưng vẫn toát lên ý chí, nghị lực kiên cường, tinh thần lạc quan và tâm hồn cao đẹp của Bác.
 
2. Đọc bài thơ Giải đi sớm, chúng ta cảm nhận được tư thế ung dung chủ động của người chiến sĩ - thi sĩ trên đường đi đày gian khổ, cảm nhận được tâm hồn Bác ở hoàn cảnh nào vẫn luôn chan hòa với thiên nhiên với đất trời bao la.
 
II. Thân bài
 
A. BÀI MỘT
 
1. Câu thơ mở đầu ghi lại thời điểm của cuộc giải tù.
 
Gà gáy một lần, đêm chửa tan,
 
Đúng là bọn lính giải người tù đi rất sớm, từ “gà gáy một lần” tức khoảng quá nửa đêm. Người đọc nghĩ đến cảnh tối tăm vắng lặng bao quanh người tù một mình nơi đất khách quê người. Câu thơ thứ hai vẫn là câu thơ tả thực, nhấn mạnh thêm cái thời điểm rất sớm:
 
Chòm sao đưa nguyệt vượt lên ngàn;

Câu thơ sống động hơn. Cũng nói lên hồn thơ tinh tế dễ nhạy cảm với thiên nhiên. Điều cần chú ý là người tù lên đường có bọn lính áp giải, thiên nhiên lại có phần khắc nghiệt: trời tối, gió rét từng cơn... Cảnh ngộ ấy thường là buồn, quạnh hiu nhưng ở đây tâm hồn Người, thiên nhiên trở nên thân mật. Cùng một lúc, khi người tù lên đường thì trăng và sao trên trời dường như cùng khởi hành.
 
2. Câu 3 và 4, hình tượng người tù trên đường được diễn tả ở tư thế chú động, tuy có vất vả gian khổ. Con người tự nâng mình lên trên hoàn cảnh, không để cho hoàn cảnh khuất phục mình:
 
Người đi cất bước trên đường thẳm,
Rát mặt, đêm thu, trận gió hàn.
 
Thật ra lời thơ dịch đã mất đi nhiều cái hay của nguyên tác. Nguyên tác có hai chữ chinh và hai chữ trận điệp với nhau tạo nên âm hưởng trầm hùng và hai chữ nghênh diện đầy khí phách hiên ngang của Bác Hồ - một người tù vĩ đại:
 
Chinh nhân dĩ tại chinh đồ thượng,
Nghênh diện thu phong trận trận hàn.
 
Bốn câu thơ đã dựng lại bức tranh chuyển lao khi trời chưa sáng: một tiếng gà, một chòm sao, một vầng trăng, từng cơn gió lạnh và một người tù nơi đất lạ. Nhưng con người không cô đơn mà rất ung dung. Con người ở đây là người chiến sĩ cách mạng có nghị lực, có ý thức Muốn nên sự nghiệp lớn - Tinh thần càng phải cao. Con người luôn phấn đấu vươn lên để làm giảm bớt quạnh hiu, không buông xuôi trước hoàn cảnh mà luôn vượt lên làm chủ hoàn cảnh.
 
B. BÀI HAI
 
1. Bài hai mở đầu bằng một cảnh đẹp ở chân trời khi rạng đông, bừng lên một không khí vui tươi ấm áp:
 
Phương đông màu tráng chuyển sang hồng,
Bóng tối đêm tàn quét sạch không;
 
Hai câu thơ tạo nên một đăng đối hài hòa. Bình minh lên, đêm ắt phải lùi dần. Dường như trong đất trời cùng có cuộc đấu tranh, màu hồng của bình minh đã sớm xóa sạch bóng tối của đêm tàn lạnh lẽo.
 
Giờ đây, màu hồng tươi mới đã ngự trị bao trùm lên sông núi, đem lại hơi ấm cho đất trời và hơi ấm ấy như dội vào lòng người:
 
Hơi ấm bao la trùm vũ trụ,
Người đi, thi hứng bỗng thêm nồng.

Có sức ấm cua rạng đông nhưng nhiều hơn, có lẽ nhờ sức ấm từ một trái tim cách mạng.
 
Ta chợt nhận thấy một điều lạ, dù là nói về cảnh chuyển lao mà trong một bài thơ không hề có hình ảnh người tù, không lời than vãn, trước mắt người đọc lại là hình ảnh một thi sĩ ung dung cất bước. Thi sĩ và chiến sĩ, hai con người ấy đã hòa làm một trong tâm hồn Người. Khó khăn nghiệt ngã là thế mà tim nhà thơ vẫn như ngọn lừa ấm, vẫn nồng nàn thi hứng.
 
III. Kết bài
 
Giải đi sớm là một bài thơ hay trong Nhật kí trong tù. Bài thơ toát lên một tư thế hiên ngang bất khuất, một tinh thần lạc quan, một niềm tin yêu cuộc sống. Và trên hết, đó là thi hứng bất tận của hồn thơ Hồ Chí Minh. Có thể nói, thông qua bài thơ này, ta càng hiểu thêm về cuộc đời và tâm hồn Bác, người con ưu tú của dân tộc. Ánh sáng từ thơ Người chắc chắn sẽ còn rọi sáng tâm hồn nhiều thế hệ mai sau.