Dàn ý: So sánh bức tranh thu trong bài thư “Thu vịnh” của Nguyễn Khuyến và trong bài thơ “Đây mùa thu tới” của Xuân Diệu.

YÊU CẦU
 
- Thể loại
 
Kiểu bài phân tích văn học: so sánh nội dung hai bài thơ có cùng đề tài.
 
- Nội dung
 
Cảnh thu và tình thu trong hai bài thơ Thu vịnh (Nguyễn Khuyến) và Đây mùa thu tới (Xuân Diệu).
 
GỢI Ý
 
- Cần so sánh, nhận xét sự giống nhau và khác nhau về cảnh thu và tình thu của hai tác gia ở hai thời đại, hai bối cảnh - có khác nhau nên cách cảm, cách nghĩ, sự thể hiện về cơ bản là khác nhau.
 
- Có thể đối chiếu, lí giải về những điểm giống nhau và những điểm khác nhau giữa hai tác giả, rồi so sánh bức tranh thu.
 
Thân bài có thể được triển khai như sau.
 
A. ĐỐI CHIẾU
 
1. Đề tài mùa thu trong thơ
 
- Mùa thu là đề tài thường gặp của các thi nhân xưa.

- Mỗi mùa thu đối với từng thi nhân là nỗi niềm riêng và được cảm nhận bằng cách riêng.
 
2. Giống nhau
 
-  Cả hai đều là thi sĩ nổi tiếng trong lịch sử thơ ca dân tộc.
 
-  Đều có tình yêu mùa thu, có tài năng thể hiện cái đẹp của mùa thu với những rung động của tâm hồn đầy cảm xúc.
 
- Biết truyền lại cho đời những bức tranh thu tuyệt vời, làm rung động trái tim bao thế hệ qua những sắc màu, hình ảnh, đường nét... mang cái hồn thu Việt Nam.
 
Hai nhà thơ cùng lấy cái đẹp thiên nhiên làm đối tượng thể hiện cảm xúc nghệ thuật của mình.
 
Hai mùa thu trong hai bài thơ đều buồn nhưng đẹp. Vẻ đẹp và nỗi buồn mang dấu ân thời đại của những con người chưa tìm được cho mình một lối đi trong hoàn cảnh cụ thể của xã hội.
 
3. Khác nhau
 
- Thời đại khác nhau, học vấn khác nhau, nhân sinh quan và thế giới quan khác nhau nên cách sống, cách cảm, cách nghĩ, ước mơ, nguyện vọng... cũng khác nhau.
 
- Cảm xúc trước cảnh thu và tâm trạng con người cũng không thể trùng hợp vì chỗ đứng của hai thi nhân khác nhau trong lịch sử dân tộc.
 
• Nguyễn Khuyến có phong cách của nhà nho sống đôn hậu, trầm lắng, thích hướng vào nội tâm, tiếp thu khá sâu sắc nền văn hóa phương Đông.
 
• Xuân Diệu có phong cách của trí thức mới có sự tiếp thu khá hoàn chỉnh của nền văn hóa phương Tây.
 
B. CẢNH THU
 
1. Cảnh thu trong thơ Nguyễn Khuyến qua bài “Thu vịnh”
 
Cảnh thu của làng quê với mọi hình ảnh, sắc màu, đường nét... đậm chất hương đồng cỏ nội.
 
Đường nét trong thơ viết về mùa thu của Nguyễn Khuyến là nét vẽ chấm phá, ước lệ tượng trưng tả canh, có sức khái quát cho hơn của mùa thu làng cảnh Việt Nam.
 
• Đây là bút pháp cổ điển phương Đông, từ cao xuống thấp, từ gần đến xa.

• Cảm nhận chủ yếu bằng thị giác và thính giác.

- Nguyễn Khuyến viết bằng thể thơ Đường luật với niêm luật khá chặt chẽ nhưng cách tân qua việc sử dụng hệ thống ngôn ngữ tiếng Việt nên đạt giá trị thẩm mĩ cao.
 
- Cảnh thu trong thơ Nguyễn Khuyến đẹp nhưng hiu quạnh, buồn bâng khuâng hiu hắt. Cảnh thu được đón nhận trong khoảnh khắc thời gian cụ thể, khá cố định.
 
2. Cảnh thu trong thơ Xuân Diệu qua bài “Đây mùa thu tới”
 
C. TÌNH THU
 
1. Tình thu của Nguyễn Khuyến
 
- Tình thu của con người bao dung, mở lòng để đón nhận những hình ảnh quen thuộc của làng quê lúc thu về.
 
- Tình thu của người có khoa danh, cáo quan, về với cảnh làng xóm ngõ quê hương.
 
- Tình của người yêu thiên nhiên, yêu làng quê nhưng mang tâm trạng buồn, như không còn ý niệm về không gian lẫn thời gian.
 
- Tình của một người mang nặng nỗi ưu thời mần thế, tạo nên cốt cách của một nho sĩ có nhân cách.
 
2. Tình thu của Xuân Diệu
 
- Tình thu của Xuân Diệu là cái ý tình của một tâm hồn rất nhạy cảm với thân phận của hoa tàn, lá rụng... do mùa thu tới.
 
- Nỗi buồn của một tâm hồn lãng mạn, cô đơn. Vì vậy cái lạnh trước cảnh thu chính là cái lạnh trong tâm hồn nhà thơ.
 
- Nhà thơ đã có tiếng nói đồng vọng với thiên nhiên về cái lạnh. Ở đây, hồn thu đã đi vào hồn người.
 
- Tình của nhà thơ trước thiên nhiên vào thu đã gửi vào lòng người thiếu nữ trong sự im lặng trước đất trời. Đây là tâm trạng chung của lớp trí thức thời đó. Cũng có thể là “nỗi bụồn thế hệ” mất nước nhưng không dễ nhận ra mà chỉ cảm được rất nhạt nhòa qua nỗi buồn thiên nhiên.
 
3. Tình thu của Nguyễn Khuyến và Xuân Diệu là tình thu của những người yêu nước, có những ước mơ về những điều tốt đẹp cho cuộc đời nhưng đều bất lực.
Ca hai đều mang tâm trạng chung về nỗi buồn của thế hệ mình. Song buồn đó mà buồn chứ chưa tìm được lối thoát cho đời.
 
- Dù buồn nhưng vẫn ẩn giấu một tình yêu quê hương đất nước thiết tha.