Đúng là việc giải thích tình yêu là gì không dễ dàng một chút nào. Nếu bảo tình yêu là sự say mê của hai xác thịt thì sao vẫn nhiều cảnh đồng sàng dị mộng, hai người nam nữ ở bên nhau mà chẳng có tình yêu? Nếu bảo tình yêu là một trong những sự dối trá ở trần gian thì sao con người hàng nghìn năm vẫn không tĩnh ngộ? Nếu bảo tình yêu chỉ là tình cảm chiếm hữu thì sẽ giải thích thế nào về vô vàn trường hợp mà con người hiến dâng trọn đời của mình cho tình yêu? Rõ ràng các ý kiến trên đều chưa bao quát và chưa thỏa đáng. Tuy biết rằng trả lời câu hỏi tình yêu thì không dễ dàng song người ta không thể trả lời câu hỏi đó mà không liên hệ tới ý nghĩ cuộc sống. Chính ở đây, câu nói của Sile cung cấp cho ta một cách hiểu đúng đắn, tích cực.
Tình yêu đúng là một say mê. Không thể có tình yêu khi con người tỉnh ngộ, dửng dưng, vô cảm.
Nhưng con người say mê cái gì, say mê như thế nào để cho một niềm say mê trở thành tình yêu?
Say mê tiền bạc, say mê danh vọng, địa vị cá nhân, say mê hưởng thụ, thực ra chỉ là một sự dam mê, một sự đam mê làm cho con người trở thành nô lệ của đối tượng đam mê và dục vọng của chính mình. Acpagông, Grăngđê, những điển hình văn học nổi tiếng đã cung cấp những ví dụ sáng tỏ. Càng đam mê vật dục, danh vọng, con người càng thấp hèn, và tình cảm đó không thể gọi được là tình yêu, mà chỉ có thể gọi là dục vọng. Nhu cầu ham muốn người khác giới tính, người ta cũng gọi bằng một từ xác đáng là tình dục, chứ không phải là tình yêu.
Tình yêu là một tình cảm khác hẳn, tình cảm cao thượng đúng như Sile nói, đó là niềm say mê làm cho người khác được hạnh phúc.
Thật vậy, tình yêu là một tình cảm hiến dâng để thoả mãn người khác, là mong muốn cho người khác được sung sướng.
Hiển nhiên, người khác là người đáng yêu theo một lý tưởng nhất định. Khi một người yêu người khác đến mức tha thiết, thì người ta có thể quên mình để làm cho người đó hạnh phúc. Một người mẹ yêu con để nuôi nấng, bảo vệ, làm cho con trưởng thành và được phát triển tài năng, có được cuộc sống hạnh phúc. Một người bạn yêu bạn là người quan tâm săn sóc đến bạn, dành cho bạn mọi thuận lợi.
Tình yêu trong cách hiểu của Sile không đơn giản chỉ là một tình yêu nam nữ, mà là tình yêu người khác. Người khác đó có thể là người yêu (một người khác giới tính), có thể là thành viên gia đình (cha mẹ, con cái) có thể là bạn bè, đồng nghiệp, có thể là đồng bào, nhân dân.
Liệu có cơ sỏ nào chọ một tình yêu hiến dâng rộng lớn như thế hay không, một tình yêu như thế là có thật hay ảo tưởng?
Thông thường chỉ những ai giàu có thì mới cho. Người ta không thể cho cái mà chính mình không có. Như vậy, tình yêu chỉ là sản phẩm của những tâm hồn phong phú, giàu có, tự cảm thấy có khả năng làm cho người khác hạnh phúc. Mặt khác, không phải bao giờ cũng có nghĩa là làm cho mình nghèo đi, hao mòn đi. Cho còn có nghĩa là khẳng định vai trò sở hữu của mình, sự tự chủ của mình, quyền được cho của mình. Và hành động cho làm cho người ta hạnh phúc. Như vậy tình yêu gắn với nhu cầu tự khẳng định trước người khác. Tình yêu không giản đơn chỉ là cho, mà còn là quan tâm, trách nhiệm bảo vệ làm cho người được yêu được hạnh phúc, phát triển mọi khả năng của mình.
Một tình yêu như thế sẽ là sức mạnh gìn giữ những giá trị trong cuộc sống, làm sinh sôi nảy nở thêm tình yêu. Tình bạn sẽ được đáp lại bằng tình bạn, tình yêu sẽ được đáp lại bằng tình yêu, lòng rộng mở sẽ được đáp lại bằng những tấm lòng rộng mở. Như vậy, niềm say mê làm cho người khác được hạnh phúc cũng là niềm say mê xây dựng một môi trường; hạnh phúc cho chính mình, làm cho mọi người hiểu nhau, đến với nhau, khắc phục sự cô đơn, biệt lập cố hữu con người.
Tình yêu không phải là sự trao đổi có mặc cả, do vậy nhiều khi tình yêu không được đền đáp tương xứng: “Cho rất nhiều nhưng nhận chẳng bao nhiêu”. Nhưng điều đó, không hề làm giảm bớt giá trị và ý nghĩa của tình yêu. Trái lại, những người ích kỷ, yêu theo lối mặc cả, “thả con săn sắt bắt con cá rô” thường không được hạnh phúc. Bởi sự tính toán sẽ được đáp lại bằng tính toán. Người ta thường nói, hạnh phúc không mua được bằng tiền chính là như vậy.
Đã hơn hai trăm năm qua, những tương tự khai sáng về tình yêu của Sile vẫn còn nguyên giá trị, bởi nó xây dựng trên cơ sở xem con người là mục đích, chứ không phải là phương tiện mưu lợi. Tư tưởng này vẫn phát huy tác dụng phê phán chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cổ vũ cho truyền thống tình cảm vị tha của nhân loại từ xưa đến nay.
Nguyễn Phương Thu Thanh
Trường chuyên Lê Quý Đôn, Khánh Hoà
Bài đạt giải Nhất kì thi Học sinh giỏi cấp Tỉnh năm 2014
Nghị luận về mối quan hệ giữa con người với tự nhiên
Bàn về một tác phẩm văn học đã gợi cho anh, chị những cảm nghĩ sâu sắc nhất trước những vấn đề tu dưỡng và rèn luyện của tuổi trẻ hiện nay
Thơ Xuân Diệu còn là một nguồn sống dào dạt chưa từng thấy ở chốn nước non lặng lẽ này... Khi vui cũng như khi buồn, người đều nồng nàn, tha thiết