© 2020 Bài Kiểm Tra.com. All Rights Reserved.

Phân tích bài thơ “Bảo kính cảnh giới” – Số 43 và nói lên cảm nghĩ của em

Thứ sáu - 13/01/2017 04:06
Nguyễn Trãi (1380 - 1442) là đại thi hào dân tộc, người anh hùng cứu quốc thuở “bình Ngô”, danh nhân văn hóa Đại Việt. Thơ chữ Hán cũng như thơ chữ Nôm của Nguyễn Trãi đẹp đẽ, sâu sắc, biểu tượng cao quý của nền văn hiến Việt Nam.
“Quốc âm thi tập” của Nguyễn Trãi hiện còn 254 bài thơ, được chia nhiều loại, nhiều thể tài khác nhau: Ngôn chí (21 bài), Thuật hứng (25 bài), Bảo kính cảnh giới (61 bài) v..v... Phần lớn các bài thơ trong “Quốc âm thi tập” không có nhan đề. Đây là bài thơ 43 trong “Bảo kính cảnh giới”. Các bài thơ trong “Bảo kính cảnh giới” hàm chứa nội dung giáo huấn trực tiếp, nhưng bài thơ này rất đậm đà chất trữ tình, cho ta nhiều thú vị.
 
Đề tài mùa hè, cảnh hè được nói nhiều trong thơ văn cổ dân tộc, “Quốc âm thi tập”, “Hồng Đức quốc âm thi tập”, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến v..v... đều có một số bài thơ viết về mùa hè rất hay. Bài thơ này là một thi phẩm khá tiêu biểu cho ngôn ngữ thi ca ức Trai, đậm đà dấu ấn thời đại, thời Lê, thế kỉ XV nói lên cảnh sắc mùa hè làng quê và nỗi ước mong của nhà thơ.
 
Câu 1 (lục ngôn) nói lên một cách sống của thi nhân. Câu thơ bình dị như một lời nói vui vẻ, thoải mái, hồn nhiên:
 
“Rồi bóng mát thưở ngày trường”
 
Đằng sau vần thơ là hình ảnh một cụ già, tay cầm quạt giấy “Hài cỏ đẹp chân đi đủng đỉnh - Áo bô quen cật vận xềnh xoàng” đang đi dạo mát. Lúc bấy giờ, ức Trai không bị ràng buộc bởi “áng mận đào”, vòng “danh lợi” nữa, mà đã được vui thú nơi vườn ruộng, làm bạn với cây cỏ, hoa lá nơi quê nhà. “Ngày trường” là ngày dài. “Rồi” là tiếng cổ, nghĩa là rỗi rãi, nhàn hạ, cả trong công việc lẫn tâm hồn. Câu thơ phản ánh một nếp sống sinh hoạt nhàn nhã: trong buổi ngày rỗi rãi, lấy việc hóng mát làm niềm vui di dưỡng tinh thần. Ta có thể phán đoán ức Trai viết về bài thơ này khi ông đã lui về Côn Sơn ở ẩn.
 
Năm câu thơ tiếp theo tả cảnh làng quê Việt Nam xa xưa. Các câu 2,3,4 nói về cảnh sắc, hai câu 5,6 tả âm thanh chiều hè.
Cảnh sắc hè trước hết là bóng hoè, màn hoè. Lá hoè xanh thẫm, xanh lục. Cành hoè sum suê, um tùm, lá “đùn đùn” lên thành chùm, thánh đám xanh tươi, tràn đầy sức sống:
 
“Hoè lục đùn đùn tán rợp trương”
 
Tán hoè toả bóng mát, che rợp sân, ngõ, vườn nhà, lên như chiếc ô, chiếc lọng căng tròn. Mỗi từ ngữ là một nét vẽ màu sắc tạo hình, gợi tả sức sống của cảnh vật đồng quê trong những ngày hè: lục, đùn đùn, tán, rợp trương. Ngôn ngữ thơ bình dị, hàm súc và ấn tượng.
 
Cây hoè vốn được trồng nhiều ở làng quê; vừa làm cảnh, vừa cho bóng mát. Hoè nở hoa vào mùa hè, màu vàng, làm dược liệu, làm chè giải nhiệt. Trong văn học, cây hoè thường gắn liền với điển tích “giấc hoè” (giấc mộng đẹp), “sân hoè” (chỉ nơi cha mẹ ở). Truyện Kiều có câu: “Sân hoè đôi chút thơ ngây - Trân cam ai kẻ đỡ thay việc mình”. Trong thơ ức Trai, thơ Lê Thánh Tông,... hình ảnh cây hoè xuất hiện nhiều lần được miêu tả bằng một thứ ngôn ngữ trau chuốt, đậm đà:
 
“Lại có hoa hoè chen bóng lục”
(Cảnh hè - ức Trai)
 
“Có thuở ngày hè trương tán lục,
Đùn đùn bóng rợp cửa tam công”.
(Hoè - ức Trai)
 
“Đằng đẵng ngày chầy giương tán nắng,
Đùn đùn bóng rợp phủ màn hoè”.
(Vịnh cảnh mùa hè - Hống Đức quốc âm thi tập)
 
“Rợp rợp màn hoè hóng mới xây,
Choi chói hoa vàng đưa gió
Đùn đùn tán lục gương mây”
(Màn hoè - Lê Thánh Tông)
 
Câu 3 nói về khóm thạch lựu ở hiên nhà trổ hoa rực rỡ: “Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ”. “Thức” là tiếng cổ chỉ màu vẻ, dáng vẻ. Trong cành lá xanh biếc, những đoá hoa lựu như chiếc đèn lồng bé tí phóng ra, chiếu ra, “phun” ra những tia lửa đỏ chói, đỏ rực. Chữ “phun” được dùng rất hình tượng và thần tình. Lê Thánh Tông viết về hoa lựu:
 
“Ngoài hiên lửa lựu luống thè be”
(Mùa hè)
 
“Truyện Kiều” cũng có câu: “Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông” - Từ hoa lựu “phun thức đỏ”, “lửa lựu luống thè be” đến hình ảnh “đầu tưởng lửa lựu lập loè đơm bông” là cả một quá trình sáng tạo ngôn ngữ thi ca của các thế hệ thi sĩ dân tộc qua 5 thế kỉ từ “Quốc âm thi tập” đến “Truyện Kiều”, vẻ đẹp ngồn ngữ thi ca được trau truốt như ngọc quý sẽ ánh lên mau sắc huyền diệu là như thế đó!.
 
Câu 4 nói về sen: “Hồng liên trì đã tịn mùi hương”. “Tịn” là hết (tiếng cổ), sen hồng vẫn nở thắm ao làng, nhưng hương đã nhạt, đã dần phai. Sen là biểu tượng cho cái sắc mùa hè làng quê ta. Khi sen trong ao làng đã “tịn mùi hương” tức là đã cuối hè.
 
Nguyễn Trãi đã chọn hoè, thạch lựu, sen hồng (hồng liên) để tả và đưa vào thơ. Cảnh sắc ấy vô cùng xinh đẹp và bình dị. Nhà thơ đã gắn tâm hồn mình với cảnh vật mùa hè bằng một tình quê đẹp. Thiên nhiên trong thơ ức Trai rất hữu tình và thân thuộc. Cỏ cây gần gũi, mến yêu:
 
“Tả lòng thanh vị núc nác,
Vun đất ải lảnh mồng tơi”.
(Ngôn chí - số 9)
 
“Ao cạn vớt bèo cấy muống,
Đìa thanh phát cỏ ương sen”.
(Thuật hứng - số 24)
 
Hè rất đẹp, rộn ràng trong khúc nhạc làng quê. Ngoài tiếng cuốc, tiếng chim hú, tiếng sáo diều còn có tiếng ve, tiếng cười nói “lao xao” của đời thường:
 
“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”.
 
Sau khi tả hoè màu “lục”, lựu “phun thức đỏ”, sen hồng đã “tịn mùi hương” nhà thơ nói đến âm thanh mùa hè, khúc nhạc đồng quê. Tiếng “lao xao” từ một chài cá làng chài xa vọng đến, đó là tín hiệu cuộc đời dân dã đầy muối mặn và mồ hôi. Nhà thơ lắng nghe nhịp sống đời thường ấy với bao niềm vui. “Lao xao” là từ láy tượng thanh gợi tả sự ồn ào, nhộn nhịp. Hoà nhịp với tiếng lao xao chợ cá là tiếng vang lên rộn rã, nhịp nhàng. “Cầm ve”, hình ảnh ẩn dụ, tả âm thanh tiếng ve kêu như tiếng đàn cầm. “Dắng dỏi” nghĩa là inh ỏi, âm sắc tiếng ve trầm bổng, ngân dài vang xa. Ngôi lầu buổi xế chiều trở nên náo động, rộn ràng. Nhà thơ lấy tiếng ve để đặc khung cảnh một chiều hè làng quê lúc hoàng hôn buông dần xuống mái lầu (lầu tịch dương) là một nét vẽ tinh tế đầy chất thơ làm nổi bật cái không khí êm ả một chiều hè nơi thôn dã:
 
“Dắng dỏi cầm ve // lầu tịch dương.
 
Và đây, là tiếng chim cuốc, tiếng ve ngày hè nơi đóng quê được nói đến trong thơ “Hội Tao Đàn” dưới triều vua Lê Thánh Tông:
 
“Tường nọ nhật khoan vang tiếng cuốc
Cành kia dắng dỏi gảy cầm ve”
(Vịnh cảnh mùa hè)
 
Trở về “Côn Sơn quê cũ”, ức Trai đã từng bồi hồi “ trong tiếng cuốc kêu  xuân đã muộn”, giờ đây ông lại thả hồn mình trong khúc ca dân dã “cầm ve” buổi chiều tà cuối hè. Tiếng ve lúc hoàng hôn thường gợi nhiều bâng khuâng, vì ngày tàn, màn êm đang dần dần buông xuống. Nhưng với ức Trai, nó đã trở thành nhặt khoan trầm bổng, dắng dỏi vang xa, làm cho khung cảnh làng quê một buổi chiều tà bỗng rộn lên bao niềm vui cuộc đời.
 
Hai câu kết diễn tả ước mong của nhà thơ:
 
“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương”
 
“Dẽ có” nghĩa là hãy để (cho ta) có; học giả Đào Duy Anh ghi chú là “Lẽ có” và giải thích “Đáng lẽ có...”.Ngu cầm là cây đàn thần của vua Thuấn (Nghiêu Thuấn là hai ông vua thời cổ đại Trung Quốc - triều đại lý tưởng: nhân dân được sống trong hạnh phúc, thanh bình). Câu kết, cảm xúc trữ tình được diễn tả bằng một điển tích phản ánh khát vọng cao đẹp của nhà thơ. Ức Trai chân thành bày tỏ: Hãy để cho ta gảy đàn thần của vua Thuấn, ta sẽ gảy lên khúc “Nam phong” cầu mong cho mọi nhà, mọi chốn, khắp các phương Trời ( đòi phương) được ấm no, giàu có.
 
Hơi câu kết toát lên một tình yêu lớn. Con người ức Trai lúc nào cũng hướng về nhân dân, mong ước cho nhân dân được ấm no và nguyện hi sinh phấn đấu cho hoà bình, hạnh phúc của dân tộc.
 
Trong thơ ức Trai, hai câu kết luôn luôn là sự hội tụ bừng sáng của những tư tưởng tình cảm cao cả, đẹp đẽ. Vì thế mà câu kết đã để lại trong tâm hồn người đọc những ấn tượng vô cùng mạnh mẽ:
 
“Cảnh thanh dường ấy chăng về nghỉ,
Lẩn thẩn làm chi áng mận đào”
(Mạn thuật - số 13)
 
“Bui một tấc lòng ưu ái cũ
Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông”
(Thuật hứng - số 5)
 
Bài thơ Nôm ra đời hơn 600 năm về trước miêu tả cảnh tình mùa hè nơi đồng quê, đã đem đến cho chúng ta nhiều thú vị văn chương. Một giọng thơ thâm trầm, hồn hậu đáng yêu. Nhiều tiếng cổ, cấu trúc câu thơ thất ngôn xen lục ngôn. Phép đối ở phần thực và phần luận khá chặt chẽ về ngôn từ, thanh điệu, hình ảnh và ý tưởng. Cảnh sắc và âm thanh mùa hè quê ta xa xưa như sống dậy qua những vần thơ nhuần nhị đầy cá tính sáng tạo. Ức Trai đã gửi gắm một tình yêu thiên nhiên nồng hậu, một tấm lòng thiết tha với cuộc sống, một niềm ước mong tốt đẹp cho hạnh phúc của nhân dân. Vĩ đại thay ức Trai. Bài học thương yêu nhân dân mà ông nói đến lúc nào cũng mới mẻ và đậm đà.
© Bản quyền thuộc về Bài kiểm tra. Ghi rõ nguồn Bài kiểm tra.com khi sao chép nội dung này.

  Ý kiến bạn đọc

Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây