Giải Công dân 6 sách Cánh diều, bài 11: Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân

* Khởi động trang 52
Em biết những quyền và nghĩa vụ cơ bản nào của em và của mọi người xung quanh?
Trả lời
Những quyền cơ bản của em và mọi người xung quanh là: quyền tự do ngôn luận, tiếp cận thông tin, tự do tín ngưỡng, quyền được đảm bảo an toàn và bí mật thư tín, điện thoại, điện tín…

Khám phá 1 trang 53.
1. Tìm hiểu quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo Hiến pháp 2013
a) Thế nào là quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân?
Quan sát hình ảnh, đọc thông tin và trả lời câu hỏi:
Hình ảnh (trang 53)
- Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình.
- Mọi người có quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác. Không ai được bóc mở, kiểm soát, thu giữ trái luật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư của người khác.
- Công dân có quyền và nghĩa vụ học tập.
a) Hình ảnh và thông tin trên đây thể hiện những quyền và nghĩa vụ cơ bản nào của công dân?
b) Em hiểu thế nào là quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân?
Trả lời
a) Hình ảnh và thông tin trên đây thể hiện quyền:
1, Có quyền và nghĩa vụ học tập.
2, Quyền bắt khả xâm phạm về đời sông riêng tư, bí mật cả nhân và bí mật gia đình.
=> Hai hình ảnh trên đề cập đến hai quyền cơ bản của con người không ai được xâm phạm đến những quyền này của người khác.
b) Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là các quyền và nghĩa vụ chủ yếu, gắn bó mật thiết với đời sống của mỗi công dân, được ghi nhận trong Hiến pháp; quy định mối quan hệ cơ bản nhất giữa Nhà nước và công dân. Quyền công dân không tách rời nghĩa vụ của công dân.

Câu b. Đọc các nội dung sau đây của Hiến Pháp và trả lời câu hỏi
Hiến pháp năm 2013 (trích)
Điều 20
1. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm,…
Điều 21:
1. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình…
2. Mọi người có quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác. Không ai được bóc mở, kiểm soát, thu giữ trái luật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư của người khác.
Điều 22
2. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở. Không ai được tự ý vào chỗ ở của người khác nếu không được người đó đồng ý.
Điều 24
1. Mọi người có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào…
Điều 25
Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình,…
Điều 27
Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân.
Điều 28
Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước
Điều 30
1. Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, cá nhân, tổ chức có thẩm quyền về những việc trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Điều 32
1. Mọi người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp…
Điều 33
Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.
Điều 38
1. Mọi người có quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ,…
Điều 39
Công dân có quyền và nghĩa vụ học tập.
Điều 43
Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường. Bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ thiêng liêng và quyền cao quý của công dân.
Điều 45
1. Bảo vệ tổ quốc là nghĩa vụ thiêng liêng và quyền cao quý của công dân
Điều 46
Công dân có nghĩa vụ tuân theo Hiến pháp và pháp luật;…
Điều 47
Mọi người có nghĩa vụ nộp thuế theo luật định.
Công dân có những quyền và nghĩa vụ cơ bản nào theo Hiến Pháp năm 2013?
Trả lời
Theo hiến pháp 2013 công dân có quyền và nghĩa vụ cơ bản là:
- Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm,…
- Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình…
- Mọi người có quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác. Không ai được bóc mở, kiểm soát, thu giữ trái luật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư của người khác.
- Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở. Không ai được tự ý vào chỗ ở của người khác nếu không được người đó đồng ý.
- Mọi người có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào…
- Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình,…
- Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân.
- Mọi người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp.
- Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.
- Mọi người có quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ,…
- Công dân có quyền và nghĩa vụ học tập.
- Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường. Bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ thiêng liêng và quyền cao quý của công dân.
- Công dân có nghĩa vụ tuân theo Hiến pháp và pháp luật;…
- Mọi người có nghĩa vụ nộp thuế theo luật định.

Khám phá 2 trang 55. 
Câu a.
Tình huống 1:
Thực hiện quyền tự do ngôn luận của công dân, một số trường trung học cơ sở tổ chức lấy ý kiến đóng góp của giáo viên và học sinh vào việc xây dựng trường lớp. Nhiều bạn học sinh băn khoăn, không biết học sinh có quyền tự do ngôn luận hay không? Vì thế, sự tham gia của các bạn cũng khác nhau.
- Nhóm học sinh thứ nhất tích cực tham gia đóng góp ý kiến với trường về những nội dung liên quan đến học tập của học sinh.
- Nhóm học sinh thứ hai thì cho rằng đây là quyền của các thầy cô giáo, không phải của mình, nên không tham gia.
a) Em hãy nhận xét việc thực hiện quyền tự do ngôn luận của học sinh trong trường hợp này.
b) Theo em, trong trường hợp này học sinh có thể phát biểu ở đâu và phát biểu như thế nào?

2. Tình huống 2:
Nhà ở mặt đường, nên chị Điệp muốn mở cửa hàng bán quạt điện. Chị đã làm thủ tục hồ sơ và được cơ quan đăng kí kinh doanh của huyện cấp Giấy chứng nhận đăng kí kinh doanh. Kể từ khi mở cửa hàng kinh doanh. chị Điệp luôn khai báo và nộp thuế đầy đủ cho Nhà nước.
Em hãy cho biết ý kiến của mình về việc thực hiện quyền tự do kinh doanh và nghĩa vụ đóng thuế của chị Điệp.

3. Tình huống 3:
Nhà máy X chuẩn bị đi vào hoạt động sản xuất nước giải khát. Mọi việc đã được lên kế hoạch cụ thể. Tuy vậy, vấn đề gây tranh luận nhiều nhất trong Ban lãnh đạo nhà máy là việc xử lý nước thải từ hoạt động sản xuất. Có hai ý kiến:
- Ý kiến thứ nhất cho rằng, cần phải xây dựng hệ thống xử lý nước thải để bảo vệ môi trường xung quanh nhà máy.
- Ý kiến thứ hai thì cho rằng, công việc này rất tốn kém, nên có thể xả nước thải xuống dòng sông bên cạnh nhà máy.
Theo em, ý kiến nào trên đây là thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ bảo vệ môi trường?

4. Tình huống 4:
T và D có mâu thuẫn cá nhân với nhau từ mấy tháng nay mà vẫn chưa giải quyết được. T quyết tâm hạ uy tín, danh dự của D bằng cách tung tin xấu về D trong trường học. T nói với các bạn trong lớp rằng D học kém, nhưng hay nhìn bài của bạn khác nên được điểm cao. D ấm ức và xấu hổ vì bị vu oan, nói xấu, nhưng không biết phải làm gì?
a) Em đồng tình hay phản đối việc làm của T? Vì sao?
b) Trong trường hợp này, D có thể làm gì để bảo vệ quyền của mình?
Trả lời
Tình huống 1:
a) Việc thực hiện quyền tự do ngôn luận của học sinh trong tình huống trên:
- Nhóm học sinh thứ nhất tích cực tham gia đóng góp ý kiến với trường về những nội dung liên quan đến học tập của học sinh.
=> Nhóm học sinh này bày tỏ quan điểm đóng góp ý kiến đúng vì việc xây dựng trường lớp là việc chung, học sinh cũng cần phải có trách nhiệm.
- Nhóm học sinh thứ hai thì cho rằng đây là quyền của các thầy cô giáo, không phải của mình, nên không tham gia.
=> Nhóm học sinh này bày tỏ quan điểm sai vì việc xây dựng nhà trường cũng là trách nhiệm của học sinh nên các bạn cần phải tham gia và đây cũng là quyền của các bạn được bày tỏ quan điểm ý kiến.

b) Theo em trong trường hợp này học sinh có thể phát biểu khi cô giáo yêu cầu thảo luận hoặc học sinh có thể viết thư để đóng góp ý kiến.
Tình huống 2:
Chị Điệp đã thực hiện đúng quyền tự do kinh doanh và thực hiện nghiêm túc nghĩa vụ đóng thuế đầy đủ cho nhà nước.
Tình huống 3:
Theo em, ý kiến sau thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ bảo vệ môi trường:
- Ý kiến thứ nhất cho rằng, cần phải xây dựng hệ thống xử lý nước thải để bảo vệ môi trường xung quanh nhà máy.
=> Mỗi công ty, xí nghiệp cần làm đúng trách nhiệm và nghĩa vụ của mình trong việc bảo vệ môi trường xung quanh, vì hiện tại vấn đề môi trường đang ô nhiễm nghiêm trọng đang tàn phá nặng nề đến của cải, sức khỏe, tính mạng của nhân dân.
Tình huống 4:
a) Em không đồng tình việc làm của T.
=> Vì T có hành động hạ uy tín, danh dự của người khác bằng cách tung tin đồn sai trái về D, điều này đang vi phạm pháp luật, vi phạm quyền được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, tính mạnh, nhân phẩm và danh dự của công dân.
b) Trong trường hợp này, để bảo về quyền của bản thân D có thể báo với nhà trường về sự thật của tin đồn, nguyên nhân dẫn đến sự việc trên đến thầy cô và nhà trường để có biện pháp giải quyết.

Câu b. Các nhóm trao đổi, thảo luận về thực hiện quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo các câu hỏi sau:
a) Là học sinh, các em đã và đang thực hiện những quyền và nghĩa vụ cơ bản nào của công dân?
b) Các em đã và đang thực hiện những quyền và nghĩa vụ đó như thế nào?
Trả lời
a) Là học sinh, các em đã và đang thực hiện những quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân gồm: Quyền bất khả xâm phạm về thân thể; Quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở; Quyền được pháp luật bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phầm; Quyền được giữ bí mật thư tín, điện thoại, điện tín; Quyền được tham gia quản lý nhà nước và xã hội;…
b) Em đã và đang thực hiện những quyền và nghĩa vụ đó như sau:
Là học sinh em chăm chỉ học hành; Hiếu thảo với ông bà, cha mẹ; Yêu thương, đoàn kết, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn; tuân thủ đúng các quy định của nhà nước; Tôn trọng người khác; Không bôi nhọ danh dự nhân phẩm của người khác; Tham gia đóng góp ý kiến để phát triển tập thể và xã hội nơi địa phương em sinh sống; …

Luyện tập trang 57
Câu 1. Nghệ sĩ V bị một Facebooker dùng lời lẽ xúc phạm danh dự trên trang Facebook của mình. Điều này đã mang đến sự phiền toái, thậm chí thiệt hại cho nghệ sĩ V, làm ảnh hưởng đến danh dự, uy tín của Nghệ sĩ V.
Trong trường hợp này, Nghệ sĩ V cần làm gì đễ bảo vệ danh dự, nhân phẩm của mình?
Trả lời
Trong trường hợp này, Nghệ sĩ V cần làm đễ bảo vệ danh dự, nhân phẩm của mình như sau:
Trong trường hợp này nghệ sĩ V nên nhờ sự can thiệp của lực lượng chức năng để tìm ra đích thực người đã bôi nhọ danh dự của mình, nhờ sự can thiệp của toà án để thực hiện quyền và bảo vệ danh dự và nhân phẩm của mình. Vì một người nghệ sĩ nổi tiếng danh dự, nhân phẩm là một điều hết sức quan trọng, nó liên quan đến rất nhiều người và cả công chúng khán giả, hơn nữa nó liên quan trực tiếp đến kinh tế của họ nên phải thực hiện triệt để việc này.

Câu 2. Trường Trung học cơ sở N phát động phong trào vệ sinh bảo vệ môi trường trong trường học và khu vực xung quanh vào một buổi sáng chủ nhật. Đa số các bạn học sinh lớp 6C hào hứng tham gia. Thế nhưng, các bạn N, T và H không muốn tham gia hoạt động này, vì cho rằng công việc ấy không phải là công việc của học sinh lớp 6.
a) Em có nhận xét gì về suy nghĩ và biểu hiện của ba bạn trên?
b) Theo em, học sinh trung học cơ sở có phải thực hiện nghĩa vụ bảo vệ môi trường hay không?
Trả lời
a) Thông qua tình huống trên em có những suy nghĩ sau:
Suy nghĩ của các bạn N, T và H không muốn tham gia hoạt động này, vì cho rằng công việc ấy không phải là công việc của học sinh lớp 6 là sai lệch. Vì các bạn có quyền được học tập trong ngôi trường khang trang và sạch đẹp, được bố mẹ chăm sóc và nuôi dưỡng chính vì vậy các bạn phải có nghĩa vụ tham gia xây dựng, đóng góp công sức để giữ gìn và phát triển trường học, đồng thời thực hiện nghĩa vụ tham gia các hoạt động của trường lớp khác.
b) Theo em, học sinh trung học cơ sở có phải thực hiện nghĩa vụ bảo vệ môi trường vì đó cũng là nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi học sinh.

Câu 3. Biểu hiện nào dưới đây là thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ học tập của công dân?
A. Vân tích cực học trên lớp và làm đầy đủ bài tập ở nhà.
B. Hưng chăm học các môn yêu thích, còn các môn khác chỉ học đối phó.
C. Lâm chỉ học được vào buổi tối, còn buổi chiều thì làm việc nhà giúp bố mẹ.
D. Hà học giỏi nhưng không muốn tham gia các hoạt động học tập trong nhà trường.
E. Hân học giỏi nhưng thỉnh thoảng lại vi phạm nội quy trường học.
G. Minh luôn giúp đỡ bạn bè trong học tập.
Trả lời
Biểu hiện nào dưới đây là thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ học tập của công dân là:
A. Vân tích cực học trên lớp và làm đầy đủ bài tập ở nhà.
G. Minh luôn giúp đỡ bạn bè trong học tập.

Câu 4. Theo em, quyền và nghĩa vụ nào là quan trọng nhất đối với học sinh? Vì sao?
Trả lời
Theo em, quyền và nghĩa vụ học tập là quan trọng nhất đối với học sinh. Vì học sinh cần phải học tập để có kiến thức, kĩ năng phát triển bản thân, cố gắng chăm chỉ học tập, hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao từ đó học sinh học hỏi thêm nhiều kinh nghiệm để bước vào cuộc sống. Hơn nữa những thế hệ học sinh hôm nay sẽ là chủ nhân tương lai của đất nước, đất nước có được thịnh vượng và phát triển hay không chính là nhờ công của các em học sinh hôm nay. Chính vì vậy là học sinh chúng ta cần xác định rõ nhiệm vụ, trách nhiệm và nghĩa vụ của mình để thực hiện tốt điều đó.

Vận dụng trang 57
Câu 1. Mỗi nhóm sưu tầm một bộ tranh ảnh liên quan đến việc thực hiện các quyền cơ bản của công dân, làm thành báo ảnh hoặc tập san của nhóm.
Gợi ý:
- Vẽ bức tranh hoặc sưu tầm ảnh thể hiện việc làm thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trên sách, báo, internet hoặc trong lớp, trong trường, trong khu dân cư của em như quyền được học tập, quyền được vui chơi, nghĩa vụ phụ giúp bố mẹ làm những công việc vừa sức của mình để thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ của học sinh, nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc…

Câu 2. Em tự nhận xét, đánh giá việc thực hiện quyền và nghĩa vụ học tập của mình và trao đổi với các bạn trong nhóm.
Trả lời
* Bản thân em đã làm để thực hiện quyền và nghĩa vụ học tập là:
- Cố gắng học tập nâng cao kiến thức: Lắng nghe thầy cô giảng bài, phải chăm chỉ làm bài tập thầy cô giao, có ý chí trong việc học tập, tìm hiểu và trao dồi kiến thức, không bỏ bê việc học tập, có tính tự học không cần ai kiểm tra nhắc nhở.
- Rèn luyện phẩm chất đạo đức để trở thành con ngoan trò giỏi, cháu ngoan Bác Hồ, người công dân tốt.