Dàn bài phân tích tâm trạng đợi tàu của hai đứa trẻ

DÀN BÀI:
Hai đứa trẻ là một truyện ngắn vào loại tiêu biểu nhất của nhà văn Thạch Lam. Ở đoạn kết thúc của tác phẩm này có một tình tiết quan trọng: Chị em Liên (ở đầu đề truyện, tác giả gọi là Hai đứa trẻ), mẹ giao cho trông cửa hàng tạp hóa nhỏ nơi phố huyện nghèo. Hai chị em, đêm nào cũng vậy, cố thức để được nhìn chuyến tàu đi qua, dù không chờ đợi ai ở chuyến tàu ấy cả.

Vì sao vậy? Liên có tâm trạng gì, khi đợi chuyến tàu đêm như thế?

Muốn hiểu ý nghĩa của tình tiết nghệ thuật đó phải đặt trong toàn bộ tác phẩm.

- Truyện Hai đứa trẻ chia làm ba đoạn. Hai đoạn đầu diễn tả tâm trạng buồn chán của Liên trước quang cảnh của phố huyện nghèo lúc chiều muộn và tối.

+ Đoạn một, nói “cái buồn của buổi chiều quê thấm thìa vào tâm hồn” cô bé. Hàng loạt chi tiết gợi lên cảm giác về sự tàn lụi. Mở đầu là tiếng trống thu không báo “giờ khắc của ngày tàn”, ở phía trời Tây tuy còn đỏ rực nhưng chỉ là một thứ ánh sáng của một “hòn than sắp tàn trong lò”, ở dưới mặt đất thì là một cảnh chợ tàn, người ta về hết chỉ để lại rác rưởi. Có vài đứa trẻ tội nghiệp lom khom nhặt nhạnh những gì còn sót lại của một buổi chợ phiên. Con người cũng vậy, cái hàng nước chị Tí thì vắng khách “chả kiếm được bao nhiêu”. Cửa hàng tạp hóa “nhỏ xíu” của Liên “hôm nay ngày phiên mà bán cũng chẳng ăn thua gì”. Cuối là hình ảnh bà cụ Thi điên nghiện rượu, tiếng cười khanh khách ghê sợ - một kiếp người tàn tạ.

Tóm lại tất cả những gì diễn ra nơi phố huyện trước mắt Liên đều như lụi tắt, không tương lai, chìm dần vào bóng tối của ngày tàn.

- Đoạn hai nói tâm trạng buồn và chán của Liên khi trời tối hẳn trên phố huyện, ở đoạn văn này, đáng chú ý là những chi tiết sau:

Một là hình ảnh cuộc sống quẩn quanh đơn điệu, nghèo mà sa sút của những cư dân nơi phố huyện. Đêm nào cũng thế, vẫn những con người ấy: Chị Tí dọn hàng nước, bác phở Siêu gánh hàng ra, ánh lửa chập chờn, gia đình bác Xẩm với manh chiếu, chiếc chậu thau sắt và đứa trẻ bò lê la trên rác bẩn. Tất cả đều ế khách.

Hai là hình ảnh ngọn đèn con leo lét của hàng nước chị Tí. Không ngẫu nhiên mà tác giả cứ trở đi trở lại nhiều lần với hình ảnh ngọn nến này trong mấy trang truyện ngắn (7 lần) - một ngọn đèn con “chỉ chiếu sáng một vùng đất nhỏ” trở thành một biểu tượng về những kiếp sống nhỏ nhoi leo lét, vô nghĩa giữa đêm tối mênh mông của cuộc đời.

Hai đoạn văn trên chuẩn bị cho đoạn cuối và làm sáng tỏ ý nghĩa ma đoạn văn này. Nỗi buồn chán của chị em Liên trước cảnh phố huyện xơ xác vắng vẻ chìm đắm vào bóng tối với những kiếp người sống không hi vọng, không ánh sáng, không tương lai, leo lét như ngọn đèn con trước cái tối tăm mênh mông của trời đất đã dẫn đến khát vọng muốn thoát ra khỏi cái không khí tối tăm bế tắc ấy, dù chỉ để hi vọng vu vơ về một rái gì ở bên ngoài khác với cái thế giới buồn chán, không lối thoát này.

+ Hai chị em Liên cố thức để được nhìn chuyến tàu đi qua (An buồn ngủ lắm dặn chị đánh thức khi con tàu đi qua), vì chúng tha thiết muốn được sống dù trong khoảnh khắc và bằng tưởng tượng với một thế giới khác: “Con tàu như đã đem theo một chút thế giới khác đi qua”, một thế giới tưng bừng náo nhiệt với tiếng còi rít lên, tiếng máy rầm rộ, với những toa tàu sang trọng, đèn sáng trưng, trong đó có những con người của Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực, vui vẻ và huyên náo...

+ Thể hiện tâm trạng ấy của chị em Liên, tác giả với sự thức tỉnh sâu sắc ý thức cá nhân, bày tỏ niềm thông cảm và xót thương vô hạn đối với những kiếp người không bao giờ được biết đến ánh sáng và hạnh phúc, sống mòn mỏi trong nỗi buồn chán và sự vô nghĩa, đến trong ước 'mơ cũng không mơ ước gì hơn một chuyên tàu đêm vụt đi qua một phô huyện tiêu điều, xơ xác của cuộc đời mình.