Dàn ý: Phân tích hình tượng nghệ thuật trung tâm của truyện, kí trong văn học thời kì 1945-1975.

I. Mở bài

- Truyện kí của ta trong ba thập kỉ 1945-1975 đã phản ánh cuộc sống, chiến dấu của nhân dân ta qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ.

- Trên nền của bức tranh hùng tráng đó, hình tượng người chiến sĩ trực tiếp cầm vũ khí chống giặc nổi bật và hình tượng nhân vật tập thể chiến đấu được khắc họa đậm nét. Họ tiêu biểu cho lòng yêu nước, ý chí căm thù giặc, tinh thần hi sinh vì sự nghiệp cứu nước, vừa thể hiện những nét đẹp tâm hồn, những phẩm chất đạo đức truyền thống của dân tộc ta.

- Dẫn đề và chuyển mạch.

II. Thân bài

Hình tượng nghệ thuật trung tâm là những hình ảnh sinh động về cuộc sống, có sức khái quát rộng lớn và sâu sắc, có giá trị thẫm mĩ cao. Hình tượng nghệ thuật trung tâm của truyện, kí thời kì văn học 1945-1975 được nhà văn tập trung xây dựng từ những con người thực trong cuộc sống và chiến đấu.

A NGƯỜI CHIẾN SĨ TRÊN MẶT TRẬN VŨ TRANG

1. Hình tượng anh bộ đội được khắc họa cụ thể, có cá tính, mỗi ý nghĩ, hành động đều toát lên tinh thần yêu nước, chủ nghĩa anh hùng.

- Việt (Những đứa con trong gia đình – Nguyễn Thi):-vừa già dặn, vừa ngây thơ một cách đáng mến, nhưng nổi bật hơn cả là tinh thần xung phong đánh giặc, anh dũng chiến đấu, vượt qua hiểm nghèo bằng toàn bộ sức lực tinh thần của mình, chiến đấu để trả thù nhà, giải phóng quê hương.

- Tnú (Rừng xù nu – Nguyễn Trung Thành): bị giặc giết vợ và con một cách dã man, bị đốt cả mười đầu ngón tay, nung nấu căm thù, dần dần hiểu rõ bản chất kẻ thù, đã ra đi “lực lượng” để tiêu diệt tất cả bọn giặc tàn ác, bởi “chúng nó đứa nào cùng là thang Dục cả” .

2. Hình ảnh ảnh dân quân, người du kích, cô thanh niên xung phong.

- Anh dân quân (Đôi mắt - Nam Cao) được miêu tả bằng những nét tính cách riêng, chất phác đến ngây ngô, nhưng con tim tràn đầy nhiệt tình yêu nước, quyết tâm chiến đấu bảo vệ đất nước.

- Trong Mảnh trăng cuối rừng, Nguyễn Minh Châu đã “tìm cái hạt ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn”: “Trong tâm hồn người con gái nhỏ bé, tình yêu và niềm tin mãnh liệt vào cuộc sống, cái sợi chỉ xanh óng ánh ấy, bao nhiêu bom đạn giội xuống cùng không hề đứt, không thể nào tàn phá nổi ư”.

B. NHÂN VẬT TẬP THỂ

1. Tập thể bộ đội xung phong diệt đồn Pháp (Trận Phố Ràng - Trần Đăng): Họ yêu nước, căm thù giặc, chiến đấu dũng cảm, tượng trưng cho sức mạnh của cả dân tộc trong cuộc kháng chiến chống Pháp anh hùng.

2. Đông đảo nông dân kiên trì bám đất: Ông Tám xẻo Đước (Đất - Anh Đức), rồi nổi dậy phá ấp chiến lược ở miền Nam trong giai đoạn chống Mĩ: “Người ta báo cho nhau một cái tin lạ: “Đồng khởi”. Người ở tất cả các xóm, các con đường làng đổ ra (...). Người kéo đi cuồn cuộn, kéo tràn đến đồn bốt giặc. Người ta cho nổ những tiếng nổ lớn” (Quán rượu người câm – Nguyễn Quang Sáng).

Đó là những bức tranh sinh dộng về hình ảnh đội quân tóc dài đấu tranh chống Mĩ ngụy: “Khí thế chính trị của ta là ở cái mái chèo vỗ sóng vỗ nước, ở rừng xuồng ghe lao mũi tới như tên bắn, ở sự ung dung tự tin của các bà mẹ ngồi trên xuồng đi đấu tranh vẫn điềm nhiên ngoáy trầu ăn, và các cô gái vừa bơi vừa sửa lại khăn đội đầu cho ngay ngắn. Trên mặt sông dàn ra một thế trận vô cùng vững chắc. Mặt sông vang lên những khẩu hiệu đòi nhận đơn, đòi bồi thường tài sản, nhân mạng” (Bức thư Cà Mau - Anh Đức).

C. NHỮNG NÉT ĐẸP CỦA HÌNH TƯỢNG NGHỆ THUẬT TRUNG TÂM

1. Những phẩm chất tốt đẹp của nhân dân ta: thủy chung tình nghĩa với gia đình, làng xóm, quê hương đất nước: Việt, Chiến (Những đứa con trong gia đình – Nguyễn Thi).

Yêu nước, căm thù giặc kết hợp nhận thức giác ngộ Cách mạng: Núp (Đất nước đứng lên - Nguyên Ngọc).

2. Tư thế làm chủ hoàn cảnh, tác động tích cực vào hoàn cảnh để hoàn cải nó:

Trước Cách mạng tháng Tám, những chị Dậu, anh Pha, Chí Phèo, Tám Bình của văn học hiện thực phê phán xuất hiện với ý nghĩa là những nạn nhân xã hội bị những quy luật ác độc của cuộc sống cũ chi phối.

Trái lại, trong truyện, kí 1945-1975:

- A Phủ (Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài) từ bóng tối nô lệ của nhà thống lí Pá Tra, vùng lên tự giải thoát, giác ngộ cách mạng để tự giải phóng hoàn toàn: câu nói khẳng định tư thế làm chủ: “Đây không phải là Hồng Ngài, đây là khu du kích Phiềng Sa, A Phủ là tiểu đội trưởng du kích mà”.

Chị Út (Nguơi mẹ cầm súng – Nguyễn Thi), từ giai cấp cố nông ở đợ ba đời đã dần dần ý thức giai cấp, đứng lên đấu tranh để giải phóng bản thân, quê hương mình, và cho con cháu mai sau.

III. Kết bài

Bên cạnh thơ, truyện và kí là thể loại văn học phản ánh sinh động chặng đường ba mươi năm lịch sử đầy sôi động của Cách mạng Việt Nam, phục vụ cho hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ anh hùng của nhân dân ta.

- Truyện, kí thời kì nãy đã khắc họa đậm nét những hình tượng cá nhân và tập thể anh hùng với nhiều dáng nét phong phú và đa dạng, đánh dấu những thành tựu có giá trị của nền văn học cách mạng hiện đại của nước ta.