Hướng dẫn luyện tập: Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh.

1. Bài tập này yêu cầu các em đọc văn bản Ngọc Hoàng xử tội ruồi xanh, SGK trang 14 - 15 và trả lời câu hỏi.

a. Có thể xem Ngọc Hoàng xử tội ruồi xanh là văn bản có tính chất thuyết minh.

Tính chất thuyết minh thể hiện ở chỗ tác giả giới thiệu về loài ruồi một cách có hệ thống:

+ Những đặc tính chung về họ, giống, loài, các tập tính sinh sống: Họ hàng con rất đông, gồm Ruồi trâu, Ruồi vàng, Ruồi giấm... Nơi ở là nhà vệ sinh, chuồng lợn, chuồng trâu, nhà ăn, quán vỉa hè..., bất cứ chỗ nào có thức ăn mà không đậy điệm con đểu lấy làm nơi sinh sống.

Bên ngoài ruồi mang 6 triệu vi khuẩn, ruột chứa đến 28 triệu vi khuẩn. Chúng gieo rắc bệnh tả, kiết lị, thương hàn, viêm gan B.

+ Những đặc điểm về sinh đẻ: Một đôi ruồi, trong một mùa từ tháng 4 đến tháng 8, nếu đêu mẹ tròn con vuông sẽ đẻ ra 19 triệu tỉ con ruồi.
 
+ Những đặc điểm cơ thể: Mắt ruồi như mắt lưới, một mắt chứa hàng triệu mắt nhỏ; chân ruồi có thể tiết ra chất dính làm cho nó đậu được trên mặt kính mà không trượt chân.

+ Từ đó, thức tỉnh mọi người giữ vệ sinh, phòng bệnh: Con người phải thường xuyên đậy điệm thức ăn, làm vệ sinh môi trường; nhà vệ sinh, chuồng trại phải xây theo lối mới...

Những phương pháp thuyết minh đã được sử dụng trong văn bản:

- Phương pháp định nghĩa: ruồi thuộc họ côn trùng hai cánh, mắt lưới.
- Phương pháp phân loại: các loại ruồi: Ruồi trâu, Ruồi vàng, Ruồi giấm...
- Phương pháp nêu số liệu: số vi khuẩn, số lượng sinh sản của một cặp ruồi.
- Phương pháp liệt kê: nêu các đặc điểm về giống loài, sinh đẻ, cơ thể, cách gây bệnh...

b) Bài thuyết minh này còn có nét đặc biệt là đã kết hợp phương pháp thuyết minh với các biện pháp nghệ thuật. Đó là các biện pháp hư cấu, nhân hóa.

c) Các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản có tác dụng gây hứng thú cho người đọc, nhất là các bạn đọc nhỏ tuổi.

2. Bài tập này yêu cầu các em đọc đoạn văn trong SGK trang 15 và nêu nhận xét về biện pháp nghệ thuật được sử dụng để thuyết minh.

Biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn văn là biện pháp liệt kê (liệt kê các đặc điểm của chim cú):

+ Chim cú là loài chim ăn thịt, thường ăn thịt lũ chuột đồng, kẻ phá hoại mùa màng.
+ Chim cú là giống vật có lợi, là bạn của nhà nông.
+ Sở dĩ chim cú thường lui tới bãi tha ma là vì ở đó có lũ chuột đồng đào hang.

Biện pháp nghệ thuật này giúp người đọc hiểu rõ hơn về loài vật được coi là “người bạn của nhà nông”.