Phân tích bài ca dao: Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng mênh mông bát ngát

Nhà thơ Xuân Diệu đã từng khen tiếng Việt giàu và đẹp, nhuần nhị và trong sáng, đặc biệt là ca dao Việt Nam, nhiều câu ca dao là những viên ngọc của thơ dân tộc. Hãy thử đọc một câu ca dao mà xem, đó chính là lời ca tiếng hát của chính mình, những người nông dân đói khổ mà cần lao. Trong những câu ca dao nói về nông thôn Việt Nam nói chung và ngợi ca cây lúa nói riêng, em thấy có một câu rất hay, rất ý nghĩa và cũng để lại cho em thật nhiều ấn tượng:

Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng mênh mông bát ngát
Đứng bên tê đồng ngó bên ni đồng cũng bát ngát mênh mông
Thân em như chẽn lúa đòng đòng
Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai.

Lúa vốn là biểu tượng của nông dân, đất nước Việt Nam. Lúa không chỉ là nguồn sống của mỗi người dân đất Việt mà nó còn đẹp, một cái đẹp vừa thanh mảnh vừa đậm đà, vừa uyển chuyển lại vừa khỏe khoắn. Chính vì vậy, nhà thơ Nguyễn Đình Thi đã cất tiếng hát tự hào về Việt Nam, về cây lúa ấy:

Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa, đâu trời đẹp hơn?

Đâu trời đẹp hơn? Nhà thơ hỏi hay nhà thơ đã tự trả lời rằng, không có nơi nào sánh được với vẻ đẹp cây lúa, cánh cò... Việt Nam. Tiếng gọi đất nước thiết tha của Nguyễn Đình Thi gắn liền với tinh yêu cây lúa, mà thực ra là cảm xúc trước một “biển lúa mênh mông”. Biển lúa mênh mông thế nào và tại sao lại đẹp, chỉ có hai câu đầu của bài ca dao mới trả lời được mà thôi:

Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng mênh mông bát ngát
Đứng bên tê đồng ngó bên ni đồng cũng bát ngát mênh mông.

Nếu có thể vẽ được cảnh ấy thì không biết cảnh sẽ trải dài suốt bao nhiêu tờ giấy khi mà chỉ cần đọc lên ta thấy choáng ngợp giữa những câu thơ dài như biển lúa rồi. Hai câu là hai vế đối rất chỉnh về thế đứng, về hình ảnh, kết hợp với ghép đảo ngữ càng như xóa nhòa phạm vi khung cảnh. Những từ mênh mông bát ngát, bát ngát mênh mông, đã dàn trải ra một biển lúa bao la vô tận, mà dù có thay đổi vị trí quan sát cũng không thu hẹp được tầm rộng lớn ấy. Hai câu thơ đã khẳng định sự dồi dào, sự phong phú của lúa Việt Nam, mà từ “cũng” ở câu dưới càng gieo thêm niềm tin tưởng ở sự giàu có ấy. Lúa mùa này đang lúc lên đòng:

Thân em như chẽn lúa đòng đòng

Thời kì lúa lên đòng là thời kì sung túc nhất, mạnh mẽ nhất, dồi dào sức sống nhất của lúa. Cái màu xanh đậm đà điệp điệp khắp đồng chính là nét đẹp của biển lúa. Lúa lnày không có màu rực rỡ của lúa tháng năm kén tằm vàng óng, nhưng chính cái màu xanh ấy mới thật là khỏe khoắn, nhuốm cả một không gian đầy lúa lại càng đẹp. Tác giả Tố Hữu có nói: Một ngôi sao chẳng sáng đêm. Một thân lúa chín chẳng nên mùa vàng nên giờ đây, khi đọc câu thứ ba này, ta mới thấy hết, ngấm hết cái đẹp mênh mông bát ngát của lúa.

Không chỉ minh họa cho vẻ đẹp của hai câu đầu, câu thứ ba còn đem đến cho ta một cái nhìn đúng đắn về cô gái nông thôn Việt Nam. Nổi lên trên cả câu là hình ảnh so sánh sáng tạo lạ kì: Thân em như chẽn lúa đòng đòng. Em ở đây chính là các cô gái nông thôn. Các cô không ví mình với trúc, với mai như Thúy Kiều, Thúy Vân: Mai cốt cách, tuyết tinh thần mà lại ví mình với lúa. Bởi vì cái vẻ đài các, yểu điệu đâu có phù hợp với cuộc sống dân dã, giản dị ở thôn quê. Nếu các cô ví mình là một “cây lúa”, thì mảnh mai quá, một “bó lúa” thì thô thiển quá, chỉ có thể là một chẽn lúa đầy đặn mà vừa vặn. Thân hình ấy sao mà đẹp thế, khỏe khoắn, đậm đà thế mà cũng mềm mại thế. Thật là một nét quê bình dị mà đáng mến.

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai.

Câu cuối cùng này nâng cô gái thêm một cung bậc tình cảm của sự cảm mến. Là gái quê, nhưng các cô không cục mịch, thô thiển mà cũng uyển chuyển tuy không hề lả lướt, các cô như ngọn lúa phất phơ. Màu nắng hồng ban mai chính là nền tảng để nâng cái đẹp ấy lên. Người xưa không nói là “biển nắng” mà nói là “ngọn nắng” chứng tỏ màu hồng này là sắc màu đậm nhất của một tia nắng, những gì đẹp đẽ nhất của nắng được hội tụ về đây để tô điểm cho các cô gái nông thôn Việt Nam thêm đẹp.

Bài ca dao để lại trong em nhiều cảm xúc. Đọc bài ca dao, em vô cùng thích thú bởi mình đã tìm ra một nét đẹp truyền thống rất giản dị của dân tộc-nét đẹp cây lúa, nông thôn và các cô gái Việt Nam. Hiện nay, khi mà nhiều người thích tìm đến những nét đẹp Tây phương, hay chỉ là những nét đẹp lung linh nhất, lóng lánh nhất của thiên nhiên, đất nước, con người Việt Nam, em mới thấy không biết rung động trước những bức tranh đời thường thì quả là một thiếu sót. Đến như nhà thơ Nguyễn Trãi, một con người có thể sống một cuộc đời cao sang nhất vẫn muốn tìm về với quê hương, trong giấc mộng cũng nhớ tới quê hương Đêm qua mộng thấy quê vừa gặp thì lẽ gì, những con người sinh ra từ chốn đói khổ lại nỡ quên đi gốc quan đất nước có thể được ca ngợi là chốn tiên cảnh, chốn bồng lai, nhưng em cứ tự hỏi nếu ít ai còn tìm về những nét đẹp rất giản dị của quê hương thì còn đâu bản sắc của dân tộc? Và những cô gái nông thôn, đã có ai thấy hết vẻ đẹp của họ chưa. Các cô gái thì lúc nào cũng đẹp, nhưng có những nét đẹp khác nhau.

Nhà thơ Quang Dũng khi đi xa còn Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm. Nhà thơ Tố Hữu ca ngợi người con gái trong chiến tranh: Mái tóc em đây hay là mây là suối, Đôi mắt em nhìn hay chớp lửa đêm dông, Thịt da em hay là sắt là đồng và thậm chí nhà thơ Vũ Cao còn ca ngợi những nữ liệt sĩ rằng: Em sẽ là hoa trên đỉnh núi. Bốn mùa thơm mãi cánh hoa thơm. Nhưng hình như, vẻ đẹp người con gái nông thôn thời bình còn mờ nhạt trong tâm trí mọi người. Em thấy họ vẫn đẹp, đẹp một cách độc đáo, lại còn khỏe khoắn, đầy sức sống. Con gái nông thôn thường bản lĩnh và giàu nghị lực vì cuộc sống nghèo khổ đầy rẫy khó khăn đã bắt họ sớm phải bươn trải với đời. Đó là điều cần thiết. Ví không có chị Dậu tháo vát đảm đang thì trong truyện Tắt đèn của nhà văn Ngô Tất Tố, làm sao gia đình anh Dậu trụ nổi giữa cơn lao đao vì bị áp bức bóc lột đến cùng cực? Cái chân quê là đẹp lắm, duyên dáng lắm.

Em thích những vẻ đẹp bộc lộ nội tâm như thế, và có đồng cảm với Nguyễn Bính chăng khi thi sĩ thốt lên: Hôm qua em đi tỉnh về, Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều. Tuổi thơ em đã có một thời gắn với nông thôn, với vùng quê êm ả thanh bình. Vì vậy, em yêu cái đẹp quê hương, yêu những con người dân dã. Em đã sống giữa làng quê, đã sống trong tình quê và đã thưởng thức những vẻ đẹp chân quê, theo em biết, sông và biết yêu cái đẹp bình dị của quê hương mới là con người Việt Nam chân chính.

Bài ca dao khéo lại rồi mà dư âm của nó còn đọng lại mãi với vị ngọt như lời ru năm xưa của bà, của mẹ. Xưa, những bài ca dao đã ru em vào giấc ngủ êm đềm thì nay, nó nhắc em về một thời quá khứ, về một nét đẹp truyền thống của dân tộc mà em không có quyền lãng quên.