Phân tích tác phẩm: Phong cách Hồ Chí Minh - Lê Anh Trà

Viết văn ca ngợi chung về một lãnh tụ thì không khó, nhưng viết về một đặc tính nào đó của một lãnh tụ thì không dễ chút nào. Chủ tịch Hồ Chí Minh là một lãnh tụ đa tài. Tài chính trị và quân sự xuyên suốt trong sự nghiệp đấu tranh và nắm giữ chính quyền; tài lí luận qua Tuyên ngôn Độc lập, tài viết truyện, làm thơ,... nhưng nổi bật là tài tổng hợp các tinh hoa văn hóa để xác lập phong cách sống của riêng mình: Phong cách Hồ Chí Minh!

Tiến sĩ Lê Anh Trà đã nghiên cứu và viết về điều ấy từ chính cuộc đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng phép diễn dịch và quy nạp. Trước hết Tiến sĩ xác định đề tài một cách khái quát và rõ ràng: Phong cách Hồ Chí Minh chứ không là một điều gì khác.

Nhưng phong cách là gì? Đó là dáng vẻ riêng, nét riêng, lề lối làm việc, ứng xử riêng của một người hay một tầng lớp nào đó; nói gọn là lối sống riêng của một người. Cụ thể trong bài viết của Lê Anh Trà là lối sống của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Lối sống riêng ấy của Chủ tịch Hồ Chí Minh bắt đầu từ đâu? Từ “cuộc đời đầy truân chuyên của mình”. Cái gian nan, vất vả của Người không giống sự gian nan, khó nhọc vì chuyện áo cơm của người bình thường, mới là nỗi truân chuyên của người mang hồn dân tộc tìm đường cứu nước mang “cái gốc văn hóa không gì lay chuyển được ở Người”, ở thầy giá (Nguyễn Tất Thành quyết thực hiện chí nguyện của mình từ bến Nhà Rồng. Từ ấy,

Đời bồi tàu lênh đênh theo sóng bể
Người đi hỏi khắp bóng cờ châu Mỹ, châu Phi
Những đất tự do, những trời nô lệ
Những con đường cách mạng đang tìm đi
CHẾ LAN VIÊN
(Người đi tìm hình của nước)

“Cái gốc văn hóa” của Người chính là sự năng động và ham học hỏi. “Người đã ghé lại nhiều hải cảng, đã thăm các nước châu Phi, châu Á, châu Mỹ. Người đã từng sống dài ngày ở Pháp, ở Anh”. “Sống dài ngày như thế thì lấy gì để sống? Thì “Người đã làm nhiều nghề” từ lao công xúc tuyết ở Luân Đôn cho tới thợ chụp ảnh ở Paris không phải để làm giàu, mà để “am hiểu về các dân tộc và nhân dân thế giới”, để “học hỏi, tìm hiểu văn hóa nghệ thuật” và “tiếp thu mọi cái đẹp và cái hay đồng thời với việc phê phán những tiêu cực của chủ nghĩa tư bản”. Lê Anh Trà đã nêu những điều ấy để chứng minh tính năng động, ham học hỏi, phê phán những tiêu cực từ thực tế nơi mà Người đã sống, đã chịu bao “truân chuyên” để đạt được kết quả là “Người nói và viết thạo nhiều thứ tiếng ngoại quốc: Pháp, Anh, Nga, Hoa,...”, và “khá uyên thâm” về kiến thức văn hóa, nghệ thuật. Và như thế người đọc nhận ra đoạn văn nghị luận viết theo phép diễn dịch của Lê Anh Trà khá mạch lạc, chặt chẽ, không chỉ đề cập đến tính ham học hỏi, năng động mà còn khơi gợi cho người đọc nghĩ về khả năng sáng tạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ấy là Người đã “nhào nặn” những kết quả đó với cái gốc văn hóa dân tộc “để trở thành một nhân cách rất Việt Nam, một lối sống rất bĩnh dị,... nhưng cũng đồng thời rất mới...” Để chứng minh cho nhận xét này, Lê Anh Trà đã so sánh đối chiếu về điều kiện ăn, ở của các lãnh tụ trong lịch sử Việt Nam và thế giới với lối sống của Chủ tịch Hồ Chí Minh, về nơi ở thì Người “lấy chiếc nhà sàn nhỏ bằng gỗ bên cạnh chiếc ao làm “cung điện” của mình”, đồ đạc để làm việc và ngủ “rất mộc mạc đơn sơ”, trang phục thì “bộ áo quần bà ba nâu, chiếc áo trấn thủ, đôi dép lốp”, các thức ăn uống thì “cá kho, rau luộc, dưa ghém, cà muối, cháo hoa”. Chắc chắn lối sống đó khác, rất khác với lối sống của các vị vua chúa ngày xưa, khác với các vị vua, tổng thống trên khắp thế giới. Nhưng khi tiếp xúc với Người trong khung cảnh đơn sơ, giản dị ấy người ta lại thấy ở Người cung cách “rất mới, rất hiện đại”. Tại sao thế? Là nhờ vốn ngoại ngữ nên Người dễ dàng cập nhật kiến thức; là nhờ khá uyên thâm về kiến thức văn hóa nghệ thuật khiến Người tiếp xúc, ứng xử một cách rất tự nhiên với bất cứ một ai ở bất cứ giai tầng nào trong xã hội. Và tất cả những đặc tính tốt đẹp ấy đã được Lê Anh Trà phân tích, so sánh đối chiếu và quy nạp lại một cách cô đọng, đầy ý nghĩa: Phong cách Hồ Chí Minh.

Có lẽ vì ngưỡng mộ “nhân cách rất Việt Nam..., rất mới, rất hiện đại” nên trong bài viết Lê Anh Trà đã so sánh Người như “một vị tiên” trong truyện thần thoại, nghĩ về Người như nghĩ đến các vị hiền triết ngày xưa như Nguyễn Trãi ở Côn Sơn hay Nguyễn Bỉnh Khiêm ở quê nhà vơ những thú quê thuần đức:

“Thu ăn măng trúc, đông ăn giá Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao...”

Đúng là sự nghĩ về, so sánh đối chiếu mang ý nghĩa nhắc nhở về đạo đức như là “một quan niệm thẩm mỹ về cuộc sống”, “một cách di dương tinh thần chứ” hoàn toàn không phải để “thần thánh hóa” một con người.

Tóm lại, với lời văn trong sáng, ngắn gọn, những dẫn chứng cụ thể và rõ ràng, cách lập luận diễn dịch và quy nạp chặt chẽ, Lê Anh Trà đã giúp người đọc thấy rõ hơn về giá trị phong cách sống của Hồ Chí Minh để thêm lòng tin trong học tập và làm theo gương của Người.

 ----------------------
Bài văn nghị luận xã hội, giải thích và chứng minh lối sống giản dị nhưng thanh cao của một lãnh tụ biết kết hợp hài hòa cái đẹp của văn hóa truyền thống với tinh hoa văn hóa nhân loại.