Phân tích vở kịch Bắc Sơn - Nguyễn Huy Tưởng

Và giặc Pháp đã đàn áp dã man khiến:

Bắc Sơn! Đây hố sậu mồ chôn
Rừng núi vang tiếng hú căm hờn Bắc Sơn! Khi bóng trăng mờ sương
Bắc Sơn! Không bóng người dưới thôn

- Cuộc khởi nghĩa hào hùng và bi tráng đã được Nguyễn Huy tương dựng thành vở kịch Bắc Sơn.

- Trước cái chết của cha và em trai, mẹ bỏ nhà đi lang thang, Thơm nghi ngờ chồng nhưng Ngọc cứ chối quanh co. Một đêm, Ngọc cùng bọn phản động lùng bắt Thái và Cửu, hai người cách mạng đang lẩn trốn vào nhà Thơm. Thơm giấu hai người ở trong buồng (Lớp II). Ngọc cùng toán người đi lùng bắt ghé về nhà. Hai vợ chồng nói chuyện với nhau. Càng nói chuyện Ngọc càng lộ rõ bộ mặt phản động của y trước khi y rời nhà tiếp tục cuộc truy bắt Cửu và Thái (lớp III).

- Tình huống gay cấn trong hai lớp kịch:
+ Ở lóp II, sự xuất hiện của Cửu, Thái: hai cán bộ cách mạng bị Ngọc truy bắt, xuất hiện ở nhà Ngọc là một tình huống gây căng thẳng ở người xem.
- Cách xử lí của Cửu và Thái trong việc vào nhầm nhà:
- Cách xử lí của Thơm - vợ của Ngọc: hoặc che giấu thì sẽ gặp nguy hiểm, hoặc để Ngọc bắt Thái, Cửu thì sẽ yên thân và giàu có.

+ Ở lớp III, sự xuất hiện của Ngọc đẩy tình huống lên đỉnh điểm. Thái và Cửu đang trốn trong buồng có lối đi ra vườn thì vô tình bị người của Ngọc chặn lại. Thơm phải nói lớn để Thái và Cửu nghe, lại ngọt ngào với chồng, tìm cách cho chồng rời khỏi nhà càng nhanh càng tốt. Nhưng liệu Thái và Cửu, kể cả Thơm có không lộ bí mật chăng?

* Phân tích tâm trạng và hành động của Thơm:
+ Tâm trạng: Lo âu cho số phận của Thái và Cửu.
+ Thái độ:
- Với Thái và Cửu: Chấp nhận nguy hiểm, “Tôi chết thì chết, chứ tôi không báo hai ông đâu”.
- Với chồng (Ngọc): Nhỏ nhẹ, ỡm ờ, khéo léo và muốn chồng rời khỏi nhà càng sớm càng tốt: “Thế nào, có đi không?”
+ Hành động:
- Chỉ cho Thái và Cửu trốn vào buồng.
- Nói to: “Đằng sau nhà! Ở chỗ buồng đi ra ấy à?” để Thái, Cửu nghe và đừng đi ra ngả đó.
- Khéo léo nói chuyện với chồng, nhờ vậy mới thấy rõ bộ mặt phản động của hắn, biết hắn đang lùng du kích cách mạng, bắt Thái, Cửu để chuyển hẳn tình cảm về phía cách mạng.
* Phân tích nhân vật: Bằng nghệ thuật tạo tính huống éo le, mâu thuẫn nội tại để xây dựng nhân vật:
+ Ngọc: Bằng thủ pháp tạo mâu thuẫn, tác giả đã cho nhân vật Ngọc bộc lộ bản chất tham lam, ghen tị, hám danh và trở thành kẻ phản động.
- Bản chất tham lam: Ham muốn địa vị, quyền lực, tiền tài. Hắn bảo với Thơm: “Bắt được hai thằng ấy (Thái và Cửu) thì cũng được vài ngàn đồng. Chia cho tất cả anh em một nửa, cái nhà này thế là lấy xong. Tậu được mấy mẫu ruộng, chạy được cái hàm cửu phẩm”.

Chính vì bản chất đó, Ngọc đã hành động bộc lộ hành vi Việt gian của hắn. Nhờ vậy Thơm nhận ra bộ mặt phản động của chồng để hướng tâm tư của mình về phía cách mạng, sắp đặt mưu kế để cứu Thái và Cửu.

Trong lúc đó, tính cách của Thái và Cửu cũng trái ngược nhau. Chính tính cách trái ngược ấy dẫn đến hành vi tạo nên sự căng thẳng ở người xem:

+ Tính cách của Cửu: Nóng nảy, ít suy nghĩ trước khi hành động. Ngay đầu lớp II, khi biết vào nhầm nhà, Cửu đã “chĩa súng định bắn” Thơm. Ngoài tình nóng nảy, Cửu còn là người hoài nghi và biết hối lỗi.

+ Tính cách của Thái: Bình tĩnh, biết nhìn và nhận xét người đối diện. Ngoài việc can ngăn Cửu không nên hành động nông nổi, Thái luôn tỏ thái độ bình tĩnh để giải quyết tình huống khó khăn, nguy hiểm đến tính mạng, làm suy giảm lực lượng cách mạng đang suy yếu. Lúc mà Cửu nóng nảy thì anh can; lúc Cửu hối hận, lúng túng thì anh nhắc nhở: “Phàn nàn vô ích! Đừng cuống mới được”, lúc Cửu không tin người và tuyệt vọng thì anh truyền cho niềm tin và hi vọng: “Tôi biết cô Thơm. Anh đừng nghi dòng máu cụ Phương”. Nhờ thế mà Thơm càng cố gắng tìm cách để cứu hai người thoát khỏi sự truy bắt của Ngọc và đồng bọn.

Xây dựng tình huống: bất ngờ (Cửu và Thái chạy vào nhà Thơm trốn). Chính sự bất ngờ ấy gắn liền với sự éo le (Ngọc, chồng của Thơm, kẻ đang lùng bắt Cửu và Thái ghé qua nhà).

- Ngôn ngữ đối thoại và các phụ chú về cử chỉ và thái độ của nhân vật tuy có chỗ hơi dài nhưng đủ sức tạo căng thẳng.

- Với hai đặc điểm ấy, hồi bốn của vở kịch thể hiện sự gay cấn trong xung đột làm sống lại trong lòng khán giả vùng đất sau này trở thành chiến khu oai hùng.

* Ghi chú:
- Kịch thuộc loài hình nghệ thuật trình diễn (sân khấu, điện ảnh) mà miêu tả chính là hình ảnh trên sân khấu (cảnh trí, diễn viên), lời đối thoại (độc thoại) chính là lời diễn viên đang nói.
- Vở kịch trình diễn gọi là kịch bản. Phần chữ in nghiêng trong kịch bản là phần phụ chú nhằm hướng dẫn cách bài trí cảnh, điệu bộ trình diễn cho các diễn viên.