Trả lời câu hỏi 3 SGK Ngữ văn 9 trang 121

a. Hướng dẫn tìm hiểu

Đọc đoạn thơ còn lại và các chú thích trong SGK. Phân tích diện mạo cái thiện dựa trên cơ sở những gợi ý của SGK.

- Cảnh ông Ngư và gia đình cứu vớt Vân Tiên.
- Lời nói của ông Ngư với chàng.
- Cuộc sống lao động của ông Ngư.

Dựa vào dung lượng, giọng điệu câu thơ để nhận xét về thái độ, tình cảm của tác giả đối với nhân dân lao động.

b. Gợi ý trả lời

Ngoài mấy câu thơ đầu kể chuyện Trịnh Hâm hãm hại Vân Tiên, cả đoạn thơ dài còn lại Nguyễn Đình Chiếu dành để khắc họa hình ảnh cái thiện qua nhân vật ông Ngư cùng những hành động, lời nói và quan niệm sống của ông.

Cảnh ông Ngư và gia đình cứu Vân Tiên thật cảm động:

Vừa hay trời đã sáng ngày,
Ông chài xem thấy vớt ngay lên bờ.
Hối con vầy lửa một giờ,
Ông hơ bụng dạ, mụ hơ mặt mày.

Rõ ràng hành động cứu người là điều ông Ngư làm một cách tự nhiên, không do dự (vớt ngay); sự hối hả, tìm mọi cách chữa chạy cũng rất chân thành. Cả gia đình ông đều dốc lòng vào việc cứu người.

Khi Vân Tiên tỉnh lại, kể rõ nguồn cơn, ông Ngư ngay lập tức mời Vân Tiên ở lại cùng gia đình sớm hôm rau cháo:

Ngư rằng: Người ở cảng ta,
Hôm mai hẩm hút với già cho vui.

Đúng như lời Vân Tiên đáp lại, lúc đó chàng một thân một mình, bơ vơ yếu đuối, bệnh tật, đã mù cả hai mắt, có thể sẽ chỉ là gánh nặng cho ai cưu mang chàng. Nhưng ông Ngư đã không nề hà, ngần ngại, chân thành giữ chàng ở lại dù gia cảnh của ông cũng chẳng khá giả gì. Tấm lòng nhân hậu ấy thật khiến chúng ta cảm động.

Đặc biệt, đọc những dòng thơ cuối đoạn chúng ta bắt gặp quan niệm sống vô cùng cao đẹp của ông Ngư:

Ngư rằng: Lòng lão chẳng mơ,
Dốc lòng nhơn nghĩa, há chờ trả ơn?
Nước trong rửa ruột sạch trơn,
Một câu danh lợi chi sờn lòng đây...

Ở đoạn trích trước chúng ta cũng đã thấy tấm lòng “trọng nghĩa khinh tài” của Vân Tiên:

Làm ơn há dễ trông người trả ơn
Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng.

Dù là cách nói khác nhau, nhưng nhân vật đã gặp nhau ở quan điểm coi thường danh lợi, vị tha, nhân hậu. Họ đều là những đại diện tiêu biểu cho cái thiện trong cuộc đời này.

Với quan niệm không luỵ danh như vậy, ông Ngư đã có một cuộc sống phóng khoáng, tự tại, an nhàn.

Rày doi mai vịnh vui vầy,
Ngày kia hứng gió đêm nầy chơi trăng.
Một mình thong thả làm ăn,
Khoẻ quơ chài kéo, mệt quăng câu dầm.
Nghêu ngao nay chích mai đầm,
Một bầu trời đất vui thầm ai hay.
Kinh luân đã sẵn trong tay,
Thung dung dưới thế vui say trong đời.
Thuyền nan một chiếc ở đời,
Tắm mưa chải gió trong vời Hàn Giang.

Ông Ngư nói về cuộc sống của mình vối một niềm vui say tha thiết. Niềm vui đó không vương chút bụi đời dung tục mà hoàn toàn gắn với thiên nhiên, một cuộc sống nghèo nhưng tự do, thanh thản, không bị ràng buộc. Cái tư thế một mình được nhắc tới khá nhiều: “một mình”; “một bầu trời”; “thuyền nan một chiếc”... Qua đó chúng ta nhận thấy một niềm tự hào, tự tôn được ẩn giấu. Đây không hẳn là sự kiêu hãnh như Từ Hải trong Truyện Kiều:

... Gươm đàn nửa gánh non sông một chèo.
... Một tay gây dựng cơ đồ.
Bấy lâu bể Sở sông Ngô tung hoành.

Nhưng cũng là niềm tự hào của một người vốn “kinh luân đã sẵn trong tay”, một người hiểu biết, giỏi giang nhưng vượt qua được vòng tục luỵ mà chọn con đường ở ẩn, lánh xa cõi bụi trần. Niềm vui ở đây gần với tâm thế của Nguyễn Trãi khi ca ngợi thú nhàn nơi thôn dã:

Côn Sơn suối chảy rì rầm,
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai.

hay như Nguyễn Bỉnh Khiêm ý nhị tự giễu mình:

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người đến chốn lao xao...

Cùng niềm vui say ấy, ông Ngư đã miêu tả cuộc sống thanh bần của mình thật phóng khoáng, hồn hậu. Qua đó, nhân cách cao đẹp của ông cũng được bộc lộ. Như vậy, ở Nguyễn Đinh Chiểu, cái thiện luôn đi cùng cái đẹp, cái thanh cao.

Nhà thơ đã dành một đoạn thơ dài để khắc họa nhân vật ông Ngư. Đặc biệt, riêng ở những câu thơ miêu tả cuộc sống của ông, ngòi bút tác giả như thăng hoa. Giọng điệu thơ phóng khoáng. Những từ láy được sử dụng khá đậm đặc: thong thả, nghêu ngao, thung dung... Những hình ảnh liên tiếp, kéo từ dòng nọ xuống dòng kia với những vế câu ngắn, đăng đối, nhịp điệu dồn dập: “khoẻ quơ chài kéo, mệt quăng câu dầm”; “nay chích, mai đầm”; “tắm mưa, chải gió”... Tất cả tạo nên một không khí hào hứng, tươi tắn trong cả đoạn thơ. Điều ấy thể hiện tình cảm của tác giả rất rõ rệt. Phải trân trọng, yêu thương, tin tưởng như thế nào vào người dân lao động nghèo, Nguyễn Đình Chiểu mới có thể viết về họ một cách sâu sắc, say mê đến vậy. Có lẽ chính tình cảm ấy đã làm ngòi bút của ông thăng hoa.