© 2020 Bài Kiểm Tra.com. All Rights Reserved.

Trình bày cảm nhận về bài thơ Cảnh khuya của Hồ Chí Minh

Thứ ba - 17/03/2020 09:46
Trình bày cảm nhận về bài thơ Cảnh khuya của Hồ Chí Minh
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
Ai đã từng ở gần suối đều nghiệm thấy: ban ngày, vì lẫn trong muôn ngàn tạp âm khác, ta rất khó nghe tiếng suối chảy. Chỉ ban đêm, nhất là về khuya tiếng suối mới vọng rõ, rì rầm như cơn mưa từ xa đang đến.

Tiếng suối trong như tiếng hát xa,

Người xưa hay ví tiếng suối với tiếng đàn:

Côn Sơn có suối nước trong
Ta nghe suối chảy như cung đàn cầm.
(Nguyễn Trãi - Côn Sơn ca)

Với Bác, tiếng suối như tiếng hát. Nếu thiên nhiên có khi gào lên trong tiếng gió (gió gào), thét lên trong tiếng mưa (mưa thét), thì giữa đêm khuya thanh vắng tiếng suối đúng là tiếng hát trong trẻo của thiên nhiên. Cách ví ấy vừa mới mẻ, vừa gợi lên những tình cảm hiền hòa thân thiết: con người xem thiên nhiên như người bạn. Bài Cảnh khuya được một nhạc sĩ Liên Xô (trước đây) phổ nhạc, được nhiều nhà thơ Việt Nam nhắc tới, một phần do câu mở đầu đầy hấp dẫn này.

Trong không khí thanh vắng, trên cái nền âm thanh là tiếng suối xa trong trẻo, hiện lên trước mắt một bức tranh với những mảng đen trắng rất rõ:

Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa.

“Trăng lồng cổ thụ...”, cảnh lớn, nét bút đậm, trăng khuya chiếu sáng rõ cây cổ thụ cao vút giữa rừng. Trăng tượng trưng cho sự hiền hòa, thanh tao, cổ thụ tượng trưng cho sự bền vững, từng trải. Một cái đẹp kì vì trong hội họa cổ điển phương Đông.

Bên cạnh cảnh lớn, kì vĩ ấy, là một cảnh nhỏ, ở từng thấp, có lẽ được vẽ bằng nét bút mảnh mai tỉ mỉ hơn: ánh trăng chiếu vào hoa, nhòa lẫn vào hoa, làm cho hoa sáng hơn, lấp lánh. Bóng lồng hoa chỉ ba chữ nhưng gợi cả một bức tranh.

Hai câu mở đầu bài Cảnh khuya đã có đủ cái đẹp kì vĩ, lẫn tinh tế, từ xa đến gần: nào rừng, nào suối, nào cổ thụ, nào hoa. Và trên hết, giữa tầng không là một mảnh trăng rất sáng (có sáng lắm mới chiếu rõ được hoa rừng). Trăng về khuya mà!

Ta nhớ Bác từng làm thơ Đường luật bằng chữ Hán, từng vẽ những bức phỏng tranh cổ Trung Quốc hồi ở Pháp. Trong những câu thơ tiếng Việt này, cái cốt cách phương Đông hiện rất rõ. Và nếu biết rằng Bác làm những câu thơ này năm 57 tuổi thì ta mới thấy hết sự trẻ trung tươi mát của tâm hồn Bác. Tiếp đến, câu thơ thứ ba như tổng kết hai câu trên:

Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,

Vế trước đã rõ, vế sau cần giải thích. Có thể người chưa ngủ, vì ai nỡ ngủ cho đành trước cảnh rừng trăng rất đẹp, cảnh mà Đào Tiềm, Vương Duy sống lại chắc cũng vô cùng thích thú. Hoặc người chưa ngủ vì còn băn khoăn, day dứt về cái vô hạn của vũ trụ và hữu hạn của kiếp người? Trương Nhược Hư đã từng hỏi:

Ai người đầu đã soi trắng ấy
Trăng ấy soi người tự thuở nào?

Nhấn mạnh một lần nữa chữ chưa ngủ, Bác giải thích lí do gọn và rõ: “Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”.

Với câu kết này tinh thần bài thơ đã hoàn toàn đổi mới: nhà nghệ sĩ cốt cách phương Đông đã hiển nhiên thành nhà cách mạng hiện đại.

Tổng hợp bốn câu, ta thấy thể hiện phong thái ung dung tự chủ trong mọi hoàn cảnh, bản lĩnh tuyệt vời của Người sáng lập ra Đảng và Nhà nước ta. Bác chỉ nói lo nỗi nước nhà, đơn sơ có thế. Nhưng ta biết bài thơ này Bác làm năm 1947, năm thứ hai của cuộc toàn quốc kháng chiến, năm bọn Pháp mở chiến dịch nhảy dù tấn công vào Việt Bắc, những năm tháng không thể nào quên như lời kể của đại tướng Võ Nguyên Giáp. (Giá ta biết rõ ngày tháng và địa điểm Bác làm bài thơ này thì tốt biết bao nhiêu). Nhưng dầu nỗi nước nhà có lớn như thế nào, cũng không đủ để Bác bỏ qua một “Tiếng suối trong như tiếng hát xa”, và một ánh “Trăng tồng cổ thụ bóng lồng hoa”. Ngay cả trong hoàn cảnh mất tự do khi đi thuyền mà chân phải treo lủng lẳng tựa giảo hình, nhưng Bác vẫn tự do ngắm cảnh hai bờ sông. Đạt đến sự tự chủ, tự do nội tại, nên chính trong ngục tối của Tưởng Giới Thạch, Bác viết những trang Nhật kí trong tù sáng mát đầy trăng. Không bị những khó khăn làm cho nao núng, Bác cũng không để hoàn cảnh chi phối.

Qua nhiều trang hồi kí của những người sống gần Bác, ta hiểu rõ hơn câu kết bài Cảnh rừng Việt Bắc:

Kháng chiến thành công ta trở lại
Trăng xưa hạc cũ với xuân này.

Vậy thì trong Cảnh khuya, cái thú lâm tuyền, có suối reo, trăng sáng, hoa nở, chắc cũng phù hợp với tuổi già, phù hợp với một khía cạnh của tâm hồn Bác, Bác có thể đưa ra một câu kết khác chứ. Là nhà cách mạng hành động, là người suốt đời theo một chủ đích kiên định, dù trong một bài thơ nhỏ, trong một khoảnh khắc giữa rừng khuya, Bác cũng không quên nhiệm vụ trước mắt thiết thân của toàn dân tộc.

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.

Đúng, câu kết có chút bất ngờ. Nhưng hoàn toàn không phải vấn đề thủ pháp kĩ thuật gì khác, mà có gốc ở cốt cách kiên định của Bác. Mà có phải lần này là lần đầu ta gặp sự bất ngờ này đâu. Trằn trọc từ canh một đến canh năm, vừa chợp mắt Bác đã nhớ đến: “Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh”.

Thân tặng ông bạn già đã từng nghìn dặm đến thăm, cũng lại là:

Một câu xin tặng ông cụ
Kháng chiến ắt thành công.

Điều Bác tâm niệm đó cũng thể hiện ngay trong những dòng đầu bản Di chúc cuối cùng.

Cảnh khuya là bài thơ rất ngắn, nhưng về nội dung thể hiện được tâm hồn và chí khí của Bác, về hình thức có sự tiếp thu truyền thống và đổi mới rất tài tình. Tôi đã đọc nhiều lần, nghiền ngẫm nhưng khi viết những dòng này vẫn cảm thấy lòng không nói hết cái hay, nhất là của câu thơ đầu: Tiếng suối trong như tiếng hát xa...

  Ý kiến bạn đọc

Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây