Vẻ đẹp của hình tượng người chiến sĩ lái xe Trường Sơn trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật

– Phạm Tiến Duật là một trong những nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước của dân tộc.
– Bài thơ về tiều đội xe không kính được sáng tác năm 1969 đã khắc họa được một cách chân thực, sinh động hình ảnh người chiến sĩ lái xe Trường Sơn trong những năm tháng ác liệt nhất của cuộc kháng: chiến chống Mĩ cứu nước.

Vẻ đẹp của hình tượng người chiến sĩ lái xe Trường Sơn được thể  hiện qua những phương diện sau:
– Tư thế ung dung, đĩnh đạc, hiên ngang, bình thản.
– Tâm hồn vừa tinh tế nhạy cảm, vừa bất khuất, kiên định.
+ Câu thơ nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng thể hiện được tinh thần sẵn sàng nhìn thẳng vào mọi gian khổ, không hề run sợ, không né tránh.
+ Hình ảnh thiên nhiên hiện ra trong cái nhìn của người lính (gió, con đường, sao trời, cánh chim) cho ta thấy tâm hồn thơ mộng, luôn hòa nhịp với thiên nhiên thơ mộng, biến mọi sự khó khăn, khắc nghiệt do thiên nhiên đem lại thành niềm vui, thành người bạn thân thiết của mình
+ Hình ảnh Con đường chạy thẳng vào tim là hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng: con đường đến với miền Nam thân yêu luôn ở trong tim.
– Tinh thần vượt qua mọi khó khăn, thử thách
+ Hai tiếng ừ thì thể hiện sự chấp nhận thử thách của những người lính, họ xem việc đó như một sự tất yếu.
+ Hành động chưa cần thay, chưa cần rửa cho ta thấy sự bình thản, thái độ phớt tỉnh mọi khó khăn cực nhọc của những người lính.
+ Tình đồng đội keo sơn gắn bó giúp những người lính tiếp thêm sức mạnh cho nhau.
– Tình yêu đất nước, tinh thần hết lòng vì miền Nam thân yêu, vì sự nghiệp giải phóng dân tộc là nét đẹp nhất trong chân dung của những người lính lái xe.

Với giọng điệu trẻ trung, vui tươi, tự nhiên, khỏe khoắn, nhà thơ Phạm Tiến Duật đã khắc họa được một hình ảnh sinh động, độc đáo: hình ảnh những chiếc xe không có kính. Qua đó ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của người lính lái xe Trường Sơn trong thời kì chống Mĩ cứu nước.

Trong nền văn học nước nhà, thơ ca Cách Mạng Việt Nam luôn được coi là tài sản vô giá của dân tộc, bởi chúng phản ánh cả một giai đoạn lịch sử đấu tranh hào hùng của đất nước và con người Việt. Đặc biệt trong thời kì kháng chiến chống Mỹ, với cảm hứng tươi trẻ và lãng mạn, thi ca đã thực sự hun đúc nên tượng đại của những chiến sĩ anh hùng, những “Thạch Sanh của thế kỉ XX”. Nhắc đến đây, hẳn chúng ta đều bỗng nhớ đến một tác phẩm của nhà thơ Phạm Tiến Duật, một câu chuyện về những người lính lái xe Trường Sơn, đó chính là Bài thơ về tiểu đội xe không kính.

Vẻ đẹp của những người lính giữa sự khốc liệt của chiến tranh đã hiện lên thật cao cả qua những vần thơ lãng mạn. Ta có thể cảm nhận được hiện thực tàn khốc của cuộc chiến ngay từ những câu thơ mở đầu:

Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi

Dữ dội làm sao ôi những làn mưa bom đạn. Ấy vậy mà những người lính dường như không hề chùn bước, họ luôn mang trong mình sự tự chủ lạ kì.

Ung dung buồng lái ta ngồi
Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng.

Vẻ đẹp phi thường của những người lính lái xe được toát lên qua tư thế hiên ngang ung dung và tự chủ. Cùng với nhịp thơ nhanh, đều, dứt khoát và điệp từ “nhìn”, hình ảnh người chiến sĩ hiện lên thật ngạo nghễ, không thẹn với đất trời, mặc cho bao thử thách của cuộc chiến. Dù cho phía trước là con đường chông gai đầy gian khổ hiểm nguy, những người lính vẫn giữ cho tâm hồn mình luôn tươi sáng và lạc quan để thưởng thức những vẻ đẹp của thiên nhiên đất trời.

Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa như ùa vào buồng lái.

Những câu thơ tả thực tới từng chi tiết. Dường như ở phía trước, cả không gian đất trời thu vào tầm mắt của họ, như ùa vào với họ qua những ô cửa kính đã vỡ. Gió, con đường, sao trời và cánh chim vừa thực mà vừa thơ, chính là những cái thi vị giản đơn nảy sinh trên con đường bom rơi đạn nổ. Phải là những con người với một tâm hồn nhạy cảm và tinh tế, với một nghị lực phi thường và thái độ bất chấp hiểm nguy mới có thể tìm thấy bên trong những tiếng nổ ì ầm trời đất bao nét thơ mộng của thiên nhiên.

Nhưng không chỉ là tư thế tự chủ và tĩnh tại hiện rõ trong những anh lính lái xe, mà ở họ còn ngời lên tâm hồn sôi nổi của tuổi trẻ.

Không có kính, ừ thì có bụi,
Bụi phun tóc trắng như người già
Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha.
Không có kính, ừ thì ướt áo
Mưa tuôn mưa xối như ngoài trời
Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa
Mưa ngừng, gió lùa khô ngay thôi.

Đây phải chăng chính là khúc nhạc vui của tuổi mười chín đôi mươi hồn nhiên nông nổi, gợi cho người đọc một cảm giác nhẹ nhõm, thanh thản, và trong chốc lát khiến ta quên đi những khó khăn đang đợi chờ phía trước. Với việc sử dụng đảo ngữ và cụm từ “ừ thì”, những câu thơ đầy chất lính đã diễn tả vừa chính xác cụ thể, vừa khôi hài gợi cảm hiện thực khó khăn của cuộc chiến. Họ phải không ngừng đối mặt với hiểm nguy nơi “túi bom chảo lửa”, phải sống trong làn gió bụi mịt mù và những cơn mưa rừng xối xả, phải đương đầu với bao vất vả giữa chốn núi rừng Trường Sơn. Nhưng bụi mù và mưa tuôn không thể khiến họ sờn lòng nản chí, không thể làm mất đi vẻ đẹp của một lối sống hồn nhiên, sẵn sàng vượt qua mọi gian nan thử thách một cách nhẹ nhàng. Thấp thoáng trong câu chữ chính là những tâm hồn dung dị đầy chất lính với vẻ đẹp ngang tàng và tinh nghịch thật đáng mến.

Kì diệu làm sao, khi sự khốc liệt đến tê tái lòng người của chiến tranh lại tạo nên những tiểu đội xe không kính. Dọc theo con đường giải phóng miền Nam, họ càng đi càng có thêm bạn, thứ tình cảm tuy mộc mạc mà gắn bó keo sơn.

Những chiếc xe từ trong bom rơi
Đã về đây họp thành tiểu đội
Gặp bạn bè suốt dọc đường đi tới
Bắt tay nhau qua cửa kính vỡ rồi.

Những cái bắt tay qua ô cửa đã vỡ, thật thoải mái, chân thành mà đằm thắm tình đồng đội. Chỉ cần một cái bắt tay thôi cũng đủ ấm lòng, đủ động viên nhau và truyền cho nhau cả sự cảm thông đặc biệt. Đến đây, những câu thơ này chợt khiến chúng ta nhớ tới những cái nắm tay của người lính trong đêm đông giá rét trong bài thơ Đồng Chí của Chính Hữu. Chỉ qua một cử chỉ nhỏ bé ấy thôi, những người lính kiên cường có thể sẻ chia với nhau cả tâm hồn, tinh thần, nghị lực và sức mạnh vô song.

Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.

Tình đồng chí đồng đội sâu sắc ấy dần dần đã trở nên thắm thiết như gia đình.

Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời
Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy

Một cách định nghĩa gia đình mới tếu hóm và kì lạ làm sao. Không phải là những con người chung huyết thống, những con người ruột thịt. Mà gia đình, chính là những con người với bao cái chung, chung bát, chung đũa, chung nắm cơm, bếp lửa, chung hoàn cảnh và chung những gian nguy đang đợi chờ phía trước. Họ xích lại gần nhau trong khó khăn thử thách, tình cảm của họ được tôi luyện qua lửa đạn và sẽ trở thành vĩnh cửu. Họ còn chia sẻ với nhau cả những giờ phút nghỉ ngơi ngắn ngủi của mình trong hoàn cảnh thiếu thốn đầy gian khó.

Võng mắc chông chênh đường xe chạy
Lại đi, lại đi trời xanh thêm.

Từ láy “chông chênh”, vừa gợi hình, vừa gợi cảm, cho ta cảm nhận được cái chông chênh của cuộc đời người lính, khi ranh giới giữa sự sống và cái chết chỉ mong manh như ngọn đèn trước gió. Nhưng dù có chông chênh đến bao nhiêu thì ý chí chiến đấu, khí phách và nghị lực của họ vẫn luôn vững vàng, kiên định. “Lại đi, lại đi”, bánh xe của họ sẽ không ngừng lăn.

Mọi ý chí, mọi quyết tâm của họ đều hướng về cái đích duy nhất, đó chính là sự nghiệp giải phóng miền Nam, là động lực mạnh mẽ tạo nên sức mạnh phi thường để những người lính vượt qua mọi nguy nan, mọi sự hủy diệt và tàn phá.

Không có kính, rồi xe không có đèn
Không có mui xe, thùng xe có xước,
Xe vấn chạy vì miền Nam phía trước:
Chỉ cần trong xe có một trái tim.

Với việc sử dụng phép liệt kê và điệp từ “không có”, những câu thơ trên đã tái hiện được sự thiếu thốn đến trần trụi của những chiếc xe và hiện thực khốc liệt của cuộc chiến. Nhưng điều phi thường, là không bom đạn nào, không hiểm nguy nào có thể ngăn cản những chiếc xe tiếp tục tiến lên phía trước. Bởi cái tiêu phía trước là miền Nam yêu dấu đã luôn khích lệ họ. Bởi trong xe luôn vẹn nguyên một trái tim người lính yêu thương, can trường. Một trái tim nồng cháy, một lẽ sống cao đẹp là hình ảnh hội tụ của tâm hồn và phẩm chất những người cầm lái. Trái tim người chiến sĩ sẽ mãi tỏa sáng rực rỡ, mái gợi nhớ ta về một thế hệ trẻ thời kì kháng chiến chống Mỹ oanh liệt.

Chiến tranh đã qua đi hơn ba mươi năm nay, nhưng hình ảnh những người anh hùng trong thời đại anh hùng của dân tộc sẽ sống mãi với đất nước. Họ đã tạo nên vẻ đẹp của những anh bộ đội Cụ Hồ dũng cảm, kiên cường, và mãi mãi được người đời vinh danh. Với họ, chính là ý chí khát vọng chiến đấu để giải phóng miền Nam, là lòng yêu nước nồng nàn, là nhiệt huyết của tuổi trẻ đã tạo nên sức mạnh và niềm tin vững chắc của chiến thắng kì diệu.

Là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ cứu nước, Phạm Tiến Duật đem đến cho người đọc sự vui tươi, hồn nhiên, tinh nghịch trong thơ ông. Bài thơ về tiểu đội xe không kính có giọng điệu sôi nổi, trẻ trung, dí dỏm làm nổi bật hình ảnh những anh chiến sĩ lái xe Trường Sơn ngang tàng, ung dung và lạc quan yêu đời.

Không như các nhà thơ khác, Phạm Tiến Duật đã thể hiện tính cách khác người của mình ngay ở hai câu thơ mở đầu. Không mĩ lệ hóa, không dùng hình ảnh thiên nhiên đẹp đẽ để so sánh, không trau chuốt, không bóng bẩy, hình ảnh chiếc xe trong thơ Phạm Tiến Duật rất trần trụi, bình dị, không nguyên vẹn:

Không có kính không phải vì xe không có kính

Đơn giản là vì Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi nên xe không còn nguyên vẹn nữa. Thế nhưng, chiếc xe không kính ấy vẫn băng băng ra chiến trường.


Chiếc xe đầy tự tin, không hề lo sợ trước bom đạn khủng khiếp của giặc Mĩ. Khác với những gì trần trụi bên ngoài, đây là một chiếc xe dũng cảm, hiên ngang. Xe vẫn băng ra tiền tuyến trên những đoạn đường đầy hiểm nguy. Có khác chăng đó là hình tượng những anh chiến sĩ lái xe Trường Sơn. Vì xe không có kính nên các anh được tiếp xúc trực tiếp với thế giới bên ngoài. Gió, sao trời, cánh chim, và cả bầu trời rộng cũng ùa vào buồng lái, hòa cùng nhịp thở nhộn nhịp của các anh:

Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa như ùa vào buồng lái.

Không có một sự ràng buộc hay rào cản nào ngăn cách các anh tiếp xúc với đất trời. Mà cả thiên nhiên cũng muốn hòa mình với khí thế ấy. Chính vì thế mà các anh có thể nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng một cách rất thoải mái, tự nhiên.

Không có kính thì điều kiện chiến đấu cũng thiếu thốn nhưng các anh vẫn yêu đời, vẫn tự tin vào chiến thắng. Các anh xem mọi trở ngại chỉ là dịp để thử thách bản thân:

Không có kính, ừ thì có bụi,
Bụi phun tóc trắng như người già.
Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau, mặt lấm, cười ha ha.
Không có kính, ừ thì ướt áo
Mưa tuôn mưa xối như ngoài trời
Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi.

Điệp cấu trúc không có kính … ừ thì, chưa cần thể hiện tính cách ngàng tàng, bất chấp tất cả khó khăn. Không có kính chắn bụi thì đương nhiên phải có bụi bám lên tóc, nhưng các anh vẫn không lo, cứ để vậy mà nhìn nhau, mặt lấm, cười ha ha. Không có kính che mưa thì dĩ nhiên phải ướt áo, dù áo ướt nhưng các anh cũng mặc kệ, cứ để vậy mà lái tiếp bởi mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi. Các anh vẫn giữ cái tư thế ấy, hiên ngang mà sao yêu đời quá đi thôi! Dù có thiếu thốn, cực khổ đến đâu, các anh vẫn yêu thương, chia sẻ cho nhau tình yêu thương:

Gặp bạn bè suốt dọc đường đi tới
Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi.

Dường như trong chiến đấu gian khổ giúp chiến sĩ tôi rèn ý chí và giúp cho tình đồng đội của các anh thêm gắn bó, keo sơn. Dù vào sinh ra tử nhưng người lính vẫn hồn nhiên, vô tư và lạc quan tin tưởng. Chỉ một cái bắt tay qua khung kính vỡ rồi những cũng đủ gieo vào nhau những tình cảm tốt đẹp, các anh động viên nhau tiến bước quân hành. Tình cảm ấy đã làm các anh cảm thấy đầm ấm khi cùng chung tiểu đội:

Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời
Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy
Võng mắc chông chênh đường xe chạy
Lại đi, lại đi trời xanh thêm.

Tiểu đội của các anh như một gia đình vui vẻ, hạnh phúc. Ở đó có vẻ đẹp của sự sum họp, chan hòa. Các anh có chung một điểm tựa, tâm hồn nên gia đình ở chiến trường của các anh đều cùng chung một nhiệm vụ thiêng liêng. Các anh luôn tin tưởng vào tương lai đang chờ đợi phía trước. Câu thơ lại đi, lại đi trời xanh thêm với năm thanh bằng và điệp ngữ lại đi đã tạo nên một âm điệu thanh thản, nhẹ nhàng.

Điều làm nên sự chiến thắng của các anh chính là lòng yêu nước, là ý chí chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà:

Không có kính, rồi xe không có đèn
Không có mui xe, thùng xe có xước,
Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước
Chỉ cần trong xe có một trái tim.

Ở các anh có sự tương phản rõ rệt giữa vật chất và tinh thần, giữa bên ngoài và bên trong, giữa cái không có và cái có. Bom đạn kẻ thù đã làm cho xe không có rất nhiều. Không kính, không đèn, không mui nên chiếc xe đã trở nên trần trụi đến kì lạ, xe không còn nguyên vẹn… Nhưng một thứ rất cần mà các anh đã có, đó là trái tim yêu nước. Trái tim đầy nhiệt thành cách mạng, sẽ chiến thắng những thiếu thốn về vật chất. Trái tim yêu nước đã điều khiển chiếc xe không nguyên vẹn ấy băng về phía trước, nơi miền Nam ruột thịt. Sức mạnh để xe băng mình ra trận chính là sức mạnh của trái tim người lính.

Với chất liệu hiện thực độc đáo, bài thơ thể hiện hình ảnh hào hùng của chiếc xe không kính, qua đó khắc họa nổi bật hình ảnh cao quý của người lính lái xe ở Trường Sơn trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứa nước. Qua bài thơ, ta càng thấy rõ phẩm chất của người lính Trường Sơn: mộc mạc, giản dị và vĩ đại. Chúng ta càng biết ơn các anh. Thế hệ trẻ Việt Nam nguyện tiếp bước các anh gìn giữ Tổ quốc Việt Nam mãi mãi trường tồn.