Ta đặt vấn đề này trong lúc nào đây? Trong tình trạng văn học, ngôn ngữ đang tiến lên, chứ không phải đang lùi lại. So với xưa, chúng ta rất biết ơn cha ông, nhưng thế hệ, thời đại chúng ta có những công trình không hổ thẹn với quá khứ. Cha ông không được trông thấy một nền văn xuôi phong phú như ngày nay. Về thơ chẳng hạn, còn lâu ta mới có được một viên ngọc trọn vẹn như Truyện Kiều, nhưng phải đâu thời đại chúng ta từng lúc, từng mảng đã không đạt được những cái đẹp mới mà Nguyễn Du không thể đạt được.

Bình sinh Hồ Chủ tịch là người rất giản dị, lão thực. Vĩ nhân, thật vĩ nhân bao giờ cũng giản dị, lão thực. Đã cầu kỳ là thiếu bản lĩnh, cố làm trò để đánh lừa thiên hạ và hậu thế. Vua Nghiêu, vua Thuấn, chúa Giêdu là những người giản dị, lão thực. Ông Lênin, ông Tôn Văn, thánh Găngđi cũng là những người giản dị, lão thực. Bậc đại khoa học, đại văn hào cũng vậy. Trái lại Hítle là một kẻ gian hùng. Còn bên cạnh Hítle, Mútxôlini chỉ là một thằng hề.

Nguyễn Trãi, người anh hùng của dân tộc, văn võ song toàn; văn là chính trị; chính trị cứu nước, cứu dân, nội trị, ngoại giao, “mở nền thái bình muôn thuở, rửa nỗi thẹn nghìn thu” (Bình Ngô đại cáo); võ là quân sự: chiến lược và chiến thuật, “yếu đánh mạnh, ít địch nhiều,... thắng hung tàn bằng đại nghĩa” (Bình Ngô đại cáo), văn và võ đều là võ khí, mạnh như vũ bão, sắc như gươm dao: “viết thư thảo hịch tài giỏi hơn hết mọi thời” (Lê Quý Đôn), “văn chương mưu lược gắn liền với sự nghiệp kinh bang tế thế” (Phan Huy Chú). Thật là một con người vĩ đại về nhiều mặt trong lịch sử nước ta!

Đọc văn chương là một vấn đề đang được đặt ra và thảo luận sôi nổi trong giới phê bình, nghiên cứu văn học trên thế giới. Lúc này, trên Trái Đất, cũng có hàng triệu người đọc văn chương, đọc ở nhà trường, trong nhà, ngoài đường, trong thư viện, trên xe hoa, mêtơrô…

Ai cũng biết cô Kiều từ Kim Vân Kiều truyện bằng văn xuôi của Thanh Tâm Tài Nhân tái sinh thành nàng Kiều trong Truyện Kiều bằng thơ của Nguyễn Du, nhưng ít ai để ý đến tính cách khác nhau giữa hai nhân vật ấy - có thể gọi như thế qua sự gia công biến cải của thi hào Nguyễn Du, người tiếp thu và chuyển thể.

Học để làm gì? Câu hỏi ấy nghe ra thật là tầm thường cũ rích, tưởng như không ai để ý đến; nhưng cứ như những câu trả lời của các nhà học giả xưa nay thì có một câu vắn tắt mà có thể bao quát được toàn thể và công dụng sự học là: Học để làm người