Dàn ý: Phân tích quá trình tha hóa của nhân vật Chí Phèo trong truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao.

YÊU CẨU
 
- Thể loại
 
Kiểu bài phân tích nhân vật văn học, cụ thể là phân tích nhân vật theo định hướng.
 
- Nội dung
 
Quá trình tha hóa của nhân vật Chí Phèo (trong truyện ngắn Chí Phèo - Nam Cao).
 
GỢI Ý
 
- Trước hết cần tóm tắt cuộc đời Chí Phèo, giải thích sự tha hóa.
 
- Sau đó, phân tích (nội tâm) nhân vật, có dẫn chứng bằng suy nghĩ, hành động của Chí Phèo.
 
- Cuối cùng, có thể nêu bật giá trị tố cáo hiện thực của tác phẩm để nhận xét chung.

Thân bài gồm ba đoạn chính như sau.
 
A. CUỘC ĐỜI CHÍ PHÈO
 
1. Sống lương thiện, nghèo khổ.
 
Ngay từ khi chào đời, Chí Phèo bị bỏ rơi bên một cái lò gạch cũ. Là một đứa con hoang, được dân làng nuôi. Chí Phèo lớn lên như một loài cây dại, tuổi thơ hết đi ở nhà này lại đi ở cho nhà nọ, tuổi thanh niên ra sức làm thân trâu ngựa cho nhà lí Kiến. Vì một chuyện ngờ ghen vớ vẩn. Lí Kiến đã nhẫn tâm đẩy Chí Phèo vào tù.
 
2. Từ khi Chí Phèo ra tù đến khi gặp thị Nở.
 
Sáu bảy tám năm biệt tích, Chí Phèo trở về làng, hoàn toàn biến đổi nhân hình lẫn nhân tính, chuyên đập đầu, rạch mặt để ăn vạ và đâm chém người, trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Anh hoàn toàn bị tha hỏa, sống triền miên trong nhỮng cơn say, không ý thức được hành động và cuộc sống của chính mình.
 
Cho đến khi Chí Phèo gặp thị Nở trong một cơn ốm và anh được thị Nở chăm sóc. Tình cảm chân thật của thị Nở đã khơi dậy ý thức và lương tâm của Chí Phèo. Anh nghĩ rằng thị Nở cảm thông được với mình thì người khác cũng có thể chấp nhận mình, nên mong được làm hòa với mọi người. Bản chất tốt đẹp của người lao động trong Chí Phèo vốn tiềm tàng, nay có cơ hội tỉnh thức, anh muốn làm người lương thiện.
 
3. Từ khi bị thị Nở khước từ đến khi đâm chết bá Kiến rồi tự sát.
 
Chí Phèo tha thiết muốn trở về với mọi người, nhưng tất cả làng Vũ Đại đều sợ hãi và xa lánh anh, thị Nở lại “cắt đứt” với Chí Phèo. Anh lại rơi vào tình thế hoàn toàn tuyệt vọng và bỗng nhận ra kẻ đã cướp quyền làm người cùa mình là bá Kiến, thảm kịch xảy ra: anh đâm chết bá Kiến rồi tự sát.
 
B. THA HOÁ VÀ QUÁ TRÌNH THA HÓA CỦA CHÍ PHÈO
 
1. Tha hóa là biến đổi thành cái khác. Trong truyện Chí Phèo, tình trạng con người bị tha hóa có thể hiểu ở hai phương diện. Một là không được sống như bản chất người của mình: Chí Phèo vốn là một nông dân lương thiện mà phải sống như một con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Hai là những sản phẩm do mình tạo ra lại trở thành xa lạ, thậm chí thù địch với chính mình: những người nông dân như Chí Phèo đã xây dựng nên làng Vũ Đại cần lao và lương thiện, nhưng cái làng ấy lại không chấp nhận Chí Phèo quay về, thậm chí còn thù ghét và sợ hãi anh (khi Chí Phèo chết, cả làng cảm thấy mừng rỡ).
 
2. Chí Phèo tuy bị tha hóa từ lâu, nhưng trước khi gặp thị Nở, anh sống triền miên trong những cơn say và chưa thấy mình khổ, nghĩa là chưa thật sự có bi kịch nội tâm. Cho đến lúc bị ốm, gặp thị Nở, Chí Phèo tỉnh ra, mới ý thức được tình trạng tha hóa của mình và bi kịch bắt đầu diễn ra trong đời sống nội tâm của anh.

3. Nam Cao đã cho thấy tất cả nỗi thống khổ ghê gớm của nhân vật Chí Phèo. Nỗi thống khổ đó không phải là không nhà không cửa, không cha không mẹ, không họ hàng thân thích... mà chính là Chí Phèo bị xã hội vằm nát cả bộ mặt người, cướp đi linh hồn người, phải sống kiếp sống tối tăm của con vật lạ. Đó chính là nỗi thống khổ của cá thể sinh ra là người nhưng lại không được làm người và bị xã hội từ chối, xua đuổi. Tình trạng bi thảm này được tác giả mình chứng trong đoạn mở đầu giới thiệu một chân dung, một tính cách “hấp dẫn”, vừa hé cho thấy một số phận bi đát. Dù say rượu đến điên khùng, Chí Phèo vẫn như cảm nhận thấm thía “nông nỗi” khốn khổ của thân phận mình. Anh chửi trời, chửi đời rồi chuyển sang chửi tất cả làng Vũ Đại, cuối cùng chửi thằng cha con mẹ nào đẻ ra cái thằng Chí Phèo. Không ai chửi lại anh vì rất đơn giản là không ai coi anh như con người!.
 
4. Hơn nữa, con đường trở lại làm người lương thiện vừa mở ra trước mắt Chí Phèo bị chặn đứng lại. Bà cô của thị Nở dứt khoát không cho cháu bà đâm đầu đi lấy một thằng không cha. Ai lại đi lấy thằng chỉ có một nghề là rạch mặt ăn vạ. Bà ta cũng giống như mọi người, quen coi Chí Phèo là con quỷ dữ từ lâu rồi. Thế là Chí Phèo bị rơi vào một bi kịch tâm hồn đau đớn, bi kịch của con người không được nhận làm người. Ngay trong phút giây tuyệt vọng đó, anh xách dao đến nhà bá Kiến, không chỉ vì say mà chủ yếu vì lòng căm thù vẫn âm ỉ lâu nay trong đầu óc u tối của anh giờ đầy đã bừng lên. Những lời lẽ cuối cùng của Chí Phèo bộc lộ tất cả bi kịch nội tâm đau đớn do: “Tao muốn làm người lương thiện... Không được! Ai cho tao lương thiện? Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này?. Tao không thể là người lương thiện được nữa. Biết không!”. Sau khi đâm chết Bá Kiến, Chí Phèo chỉ còn một cách là tự sát. Thế là trước đây, để bám lấy sự sống, Chí Phèo đã từ bỏ nhân phẩm, bán linh hồn cho quỷ; giờ đây ý thức về nhân phẩm thức dậy, linh hồn đã trở về, Chí Phèo lại phai tự hủy diệt cuộc sống của mình.
 
C. GIÁ TRỊ TỐ CÁO HIỆN THỰC.
 
- Chí Phèo là một sản phẩm của tình trạng áp bức bóc lột ở nông thôn nước ta trước Cách mạng tháng Tám 1945. Đó là hiện tượng người lao động lương thiện bị dấy vào con đường lưu manh, dần dần bị tha hóa vì hờn ghen vớ vẩn, Lí Kiến đẩy anh canh điền vào nhà tù. Nhà tù thực dân đã tiếp tay lào cường hào thâm độc để giết chết phần “người” trong con người Chí Phèo, biến Chí thành Chí Phèo, biến người nông dân lương thiện thành quý dữ. Chi tiết kết thúc tác phẩm đầy ngụ ý; biết đâu lại chẳng có một “Chí Phèo con” bước từ cái lò gạch cũ vào đời để “nối nghiệp bố”. Hiện tượng Chí Phèo chưa thể hết khi xã hội tàn bạo vẫn không cho con người được sống hiền lành, tử tế, vẫn còn những người dân lương thiện bị đẩy vào con đường lưu manh, tội lỗi.
 
- Sức mạnh phê phán, ý nghĩa điển hình của hình tượng Chí Phèo chính là vạch ra được quy luật tàn bạo, bi thảm này trong cái xã hội tối tăm của nông thôn nước ta thời đó.