Câu này khuyên ta nên đi ra ngoài và con đường ta đi cũng có thể là một trường học để dạy ta được. Và tuy đi rất ít– chỉ có một ngày thôi – mà lại học được những một “sàng khôn” nghĩa là được nhiều khôn lắm lắm. Vậy ta thử xem xét câu trên có đúng không và đúng thế nào?
Hàng ngày bước chân ra ngoài, ta thấy con đường ta đi trình bày một cách tường tận dưới con mắt ta muôn vàn cảnh ngộ khác nhau, có thể dạy ta nhiều điều khôn ngoan. Cuộc sống ở đây được phơi bày ra một cách thiết thực với thiên hình vạn trạng của nó. Qua sự giao thiệp, đụng chạm giữa mọi người mà ta gặp thấy trên đường ta có thể rút ra được nhiều bài học rất “sống”, đáng làm cho ta suy nghĩ.
Ta cứ thả bộ trên con đường trước cửa, chỉ một quãng ngắn thôi, cũng đủ để ta thấy rõ. Một cậu bé ngả mũ chào một cụ già quen thuộc. Năm ba người xúm vào đẩy một chiếc xe hơi chết máy. Vài chị gánh nước thuê giành dựt nhau bên máy nước công cộng. Ở ngã tư đường, một viên cảnh sát đang điều khiển giao thông cho xe cộ. Một bà vui vẻ giúp cho ông già mù một đồng bạc... Đó đối với ta, chẳng phải là những bài học rất xác đáng, rất thiết thực về sự lễ phép, sự đoàn kết, sự giúp đỡ lẫn nhau, sự cạnh tranh để sống, về luật đi đường, về lòng bác ái, vị tha... là gì? Lại còn biết bao cảnh tượng khác, làm cho ta hoan hỉ hay làm cho ta phải não lòng đau xót. Mỗi điều ta trông thấy, mỗi điều ta nghe thấy ở ngoài đường là bài học bổ túc về trí dục cũng như đức dục.
Ngoài cái ý nghĩa trên đây, câu tục ngữ: “đi một ngày đàng, học một sàng khôn” còn muốn khuyên ta nên đi ra ngoài, đi đây, đi đó để học hỏi thêm những điều mới lạ bổ ích cho kiến thức của ta. Ta không bo bo tự hào với cái mớ hiểu biết của ta qua sách vở nhà trường, mà bưng tai, bịt mắt trước vô số những điều hay, điều lạ ở bốn phương.
Con người suốt ngày, suốt năm du dú giữa bốn bức tường, ra đến ngoài vụng về, ngớ ngẩn biết bao! Kẻ ấy đâu có biết được những phong cảnh đẹp của đất nước sông núi, những di tích lịch sử gọi hồn dân tộc? “Đi” không phải là chỉ mê mải ở những nơi thắng cảnh mà phải qua cả những miền rừng núi cũng như đồng quê, qua đô thị cũng như miền biển cả. Trong khi đi, ta để mắt tìm tòi, quan sát, so sánh những điều nhận xét với những điều hấp thụ ở học đường. Ta thăm viếng những miền kỹ nghệ, tìm hiểu cách sinh hoạt của đồng bào, ghi chép những điều mới lạ... Như thế cái đi của ta mới là có ích.
Nếu trong khi đi mà ta tìm thấy được nhiều điều bổ ích thì trái lại, ta cũng có thể chứng kiến những việc có thể làm cho ta bất mãn là vì, ở bên cảnh tượng đoàn kết, bác ái, cần lao, ta còn phải thay đổi khi những cảnh giành dựt, lãnh đạm phi lý, trụy lạc có thể làm cho ta nghi ngờ, chán nản, hoặc cám dỗ ta vào con đường xấu xa. Bởi vậy muốn học được nhiều “khôn” khi đi ra ngoài ta phải biết sáng suốt xem xét, học hỏi, phân biệt cái đẹp với cái xấu, cái hay với cái dở. Có như thế thì việc đi của ta mới là bổ ích, khỏi mất thì giờ và hao tiền, tốn bạc.
Đề thi học kì 2 môn Công Dân 7 sách Cánh diều