Lí thuyết và bài tập Ngữ Văn 12, Bài 14. Những đứa con trong gia đình (Nguyễn Thi)

1. Nội dung
Tác phẩm viết về những người con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thuỷ chung son sắc với quê hương, cách mạng. Chính sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình và tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ.
- Chú Năm là khúc thượng nguồn, là nơi kết tinh đầy đủ nhất truyền thống của cả gia đình.
- Việt xuất hiện nhiều trong tác phẩm và tự viết về mình - một cậu con trai mới lớn, một chiến sĩ gan góc, dũng cảm, kiên cường.
- Chiến, một cô gái có tính cách đa dạng vừa biết nhường em, vừa biết lo toan, rất đảm đang, tháo vát.

2. Nghệ thuật
- Trần thuật qua dòng hồi tưởng của nhân vật.
- Miêu tả tính cách và tâm lí nhân vật sắc sảo: thâm nhập vào đời sống nội tâm của nhân vật, diễn tả chính xác những quá trình tâm lí tinh vi của con người.
- Ngôn ngữ phong phú, góc cạnh, giàu giá trị tạo hình và đậm chất Nam Bộ.

3. Bài tập
Câu 1. Phân tích nhân vật Việt.
* Hướng dẫn lập ý:
- Nhận định khái quát về nhân vật.
- Xác định, liệt kê những đặc điểm của nhân vật mà các em đã chiếm lĩnh được qua việc nghiên cứu tác phẩm.
+ Là cậu con trai mới lớn có những nét đáng mến: lộc ngộc, vô tư rất trẻ con bởi hiếu động, ngây thơ.
+ Căm thù giặc sâu sắc.
+ Khát khao giết giặc trả thù nhà.
+ Là chiến sĩ trẻ dũng cảm, kiên cường.
- Tổng hợp, phân chia thành 3 ý hợp lí để triển khai thành những đoạn văn tương ứng với nét tính cách nổi bật của nhân vật.

* Lập ý:
Việt là hình tượng nhân vật được tác giả chú ý khắc hoạ đậm nét nhất. Việt để lại ấn tượng sâu sắc nhất ưong lòng người đọc về phẩm chất đăc trưng của con người Nam Bộ.

(1) Là cậu con trai mới lớn có những nét đáng mến: lộc ngộc, vô tư rất trẻ con bởi hiếu động, ngây thơ.
- Việt hay tranh giành phần hơn với chị Chiến.
- Việt rất thích câu cá, bắn chim đến khi đi bộ đội vẫn còn đem theo súng cao su.
- Việt quá vô tư: trước đêm đi bộ đội, Việt “lăn kềnh ra ván, cười khì khì”, vừa nghe chị nói vừa “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay” rồi ngủ lúc nào không biết.
- Cách thương chị của Việt cũng rất trẻ con, Việt “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị trước những lời đùa của anh em trong đơn vị.

(2) Việt là con người gan góc, căm thù giặc sâu sắc, khát khao giết giặc trả thù.
- Từ bé Việt đã dám xông thẳng vào thằng giăc đã giết cha mình.
- Việt nằng nặc đòi tòng quân để trả thù, mối thù trong Việt luôn như một khối có thể sờ được.
- Căm thù giặc và ý chí giết giặc trong Việt mạnh mẽ và trở thành lẽ sống, như con người cần phải thở để tồn tại. Nó cứ tự nhiên thể hiện, tự nhiên lớn dậy (chi tiết: chú Năm nói đứa nào không chịu được khổ đòi về là chú chặt đầu, Việt nói với chị tỉnh queo: chị có bị thì bị, chừng nào tôi mới bị).

(3) Việt là chiến sĩ trẻ dũng cảm, kiên cường
- Khi trở thành bộ đội, Việt là người lính dũng cảm: dùng thủ pháo tiêu diệt xe bọc thép của địch.
- Khi bị thương nặng, không tìm được đường về đơn vị mà Việt vẫn luôn ở trong tư thế tiêu diệt giặc (đoạn độc thoại của Việt: Tao sẽ chờ mày ! Cả khu rừng này còn mình tao... tao cũng bắn được mày...).

Câu 2: Cảm nhận của em về con người Nam Bộ yêu nước.
* Hướng dẫn lập ý:
- Nhận định khái quát về con người Nam Bộ của Nguyễn Thi qua tác phẩm Những đứa con trong gia đình.
- Xác định, liệt kê những đặc điểm thuộc các nhân vật chính: chú Năm, má Việt, Việt, Chiến.
+ Chú Năm: là người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm là khúc thượng nguồn, kết tinh đầy đủ truyền thống gia đình cách mạng.
+ Má Việt: yêu thương chồng con hết mực, rất gan góc, căm thù giặc sâu sắc, nén đau thương để hành động.
+ Chiến: người chị biết lo toan nhường nhịn em, gan góc, vừa đảm đang tháo vát vừa vẫn còn trẻ con, là sự kế thừa người mẹ.
+ Việt: vô tư rất trẻ con bởi hiếu động, ngây thơ; Việt là con người gan góc, căm thù giặc sâu sắc, khát khao giết giặc trả thù; Việt là chiến sĩ trẻ dũng cảm, kiên cường.
- So sánh đối chiếu để tìm ra đặc điểm chung giữa các nhân vât, khái quát lên thành đặc điểm chung của con người Nam Bộ.
- Tổng hợp, phân chia thành 3 ý hợp lí để triển khai thành những đoạn văn tương ứng với từng đặc điểm nổi bật của người Nam Bộ.

* Lập ý:
Nguyễn Thi viết về những con người trong một gia đình nông dân ở Nam Bộ có truyền thống yêu nước căm thù giặc sâu sắc, thuỷ chung, son sắt với cách mạng từ đó nhà văn đã tạc vào lòng người đọc những phẩm chất tốt đẹp đặc trưng của con người Nam Bộ yêu nước. Những đặc điểm chung của con người của vùng đất này đã được Nguyễn Thi thể hiện rất linh hoạt, ấn tượng, sắc nét trên tùng cá tính của mỗi nhân vật.

(1) Chịu nhiều đau thương, càn cù, chất phác.
- Chú Năm là cuốn sổ ghi chép tội ác của giặc.
- Má Việt phải chứng kiến cảnh kẻ thù giết chồng rất dã man; một tay chèo chống
nuôi lũ con khôn lớn; má Việt cũng bị giặc giết hại rất tàn ác.
- Chị em Chiến, Việt còn nhỏ đã phải chứng kiến cảnh cha mẹ bị kẻ thù giết hại.

(2) Căm thù giặc sâu sắc, gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc
- Chú Năm luôn có ý thức khơi dậy lòng căm thù, ý chí trả thù.
- Má Việt - người đàn bà gan góc căm thù giặc đến tận xương tuỷ: một tay bồng con, một tay cắp rổ đi theo giặc đòi đầu chồng; hiên ngang đối đáp với kẻ thù mà hai tay “vẫn phủ lên đầu đàn con nép dưới chân”, mỗi lần bọn lính bắn doạ lại “ánh lên tia nhìn” của người “đã tùng vượt sông, vượt biển”. Người phụ nữ ấy là biểu tượng cho sự gan góc. Cuộc đời lam lũ vất vả, chồng chất đau thương nhưng rất đỗi kiên cường cao cả.
- Việt từ bé đã dám xông thẳng vào thằng giặc đã giết cha mình; nằng nặc đòi tòng quân để trả thù; căm thù giặc và ý chí giết giặc trong Việt mạnh mẽ thường trực như một lẽ sống, như con người cần phải thở để tồn tại. Nó cứ tự nhiên thể hiện, tự nhiên lớn dậy (chi tiết: chú Năm nói đứa nào không chịu được khổ đòi về là chú chặt đầu, Việt nói với chị tỉnh queo: chị có bị thì bị, chừng nào tôi mới bị).
- Chiến cũng như đứa em trai mình căm thù giặc, quyết giết giặc là những điều nung nấu thường trực trong cô. Khi có điều kiện là lập tức lên đường cầm súng trực tiếp chiến đấu.

(3) Giàu nghĩa tình, thuỷ chung son sắt với quê hương cách mạng.
- Chú Năm chất phác nhưng giàu tình cảm, tâm hồn chú luôn bay bổng khi cất lên tiếng hò. Trong tiếng hát ấy chứa đựng tình yêu sâu nặng của chú đối với quê hương và cách mạng và đất nước.
- Má Việt là người phụ nữ rất mực yêu thương chồng con, thay chồng nuôi dạy các con chu đáo.
- Chị em Việt, Chiến hết lòng thương yêu nhau, cùng nhau tòng quân giết giặc. Vẻ đẹp của hai nhân vật đã được thể hiện rõ trong cảnh trước đêm lên đường tòng quân (chi tiết khiêng bàn thờ má đi gửi; cho địa phương mượn nhà làm lớp học ...).