1. Nội dung
* Hồn Trương Ba, da hàng thịt đã thể hiện:
- Bi kịch của con người khi bị áp đặt vào nghịch cảnh: phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hoá bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.
- Vẻ đẹp tâm hồn của những con người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự dung tục, bảo vệ quyền được sống trọn vẹn, hài hoà giữa thể xác và tâm hồn, vật chất, tinh thần và khát vọng hoàn thiện nhân cách.
* Qua Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Lưu Quang Vũ muốn gửi đến người đọc bức thông điệp:
- Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn.
- Sự sống chí thực sự có ý nghĩa khi con người được sống tự nhiên với sự hài hoà giữa thể xác và tâm hồn.
- Con người phải luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
2. Nghệ thuật
Kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ đặc sắc trên cả hai phương diện:
- Kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu.
- Tính hiện đại kết hợp với các giá trị truyền thống.
- Sự phê phán mạnh mẽ quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm bay bổng.
3. Bài tập
Câu 1. Phân tích nhân vật Trương Ba để thấy được khát vọng bình dị mà cao đẹp của con người lao động.
* Hướng dẫn lập ý:
- Nhận định khái quát về nhân vật.
- Xác định các đặc điểm thuộc nhân vật Trương Ba.
+ Phải sống trong nghịch cảnh với bao nhiêu dằn vặt: sống trong phàm tục và vô số sự phiền toái.
+ Cuộc đấu tranh với xác hàng thịt để thoát khỏi cảnh sống thô phàm.
+ Khát vọng bình dị mà cao đẹp của con người lao động.
- Tổng hợp, phân chia các đặc điểm đó thành những ý hợp lí để triển khai thành các đoạn văn tương ứng.
* Lập ý:
Hồn Trương Ba là một hình tượng nghệ thuật đặc sắc của Lưu Quang Vũ mang nỗi đau phải sống trong nghịch cảnh tạm bợ, trái với tự nhiên khiến tâm hồn thanh cao, nhân hậu bị tha hoá nhưng không chấp nhận sự tha hoá ấy, hồn Trương Ba vẫn đấu tranh vươn tới khát vọng sống trọn vẹn.
(1). Hồn Trương Ba trong nghịch cảnh trú nhờ vào xác hàng thịt nên đã dần đổi tính, sống khác mình, sống trong dằn vặt đau đớn.
- Trương Ba vốn là người lao động nhưng thích những trò chơi thanh cao, trí tuệ và là một tay cao cờ đã bị chết một cách vô lí. Nam Tào sửa sai đã đây Trương Ba vào một nghịch cảnh: linh hồn phải trú nhờ vào thể xác của kẻ khác - kẻ có lối sống trái ngược với mình.
- Do phải sống nhờ xác anh hàng thịt, hồn Trương Ba đã đổi khác: uống nhiều rượu, ham bán thịt, không còn mặn mà với những trò chơi trí tuệ nữa, nước cờ không còn thanh cao, khoáng đạt.
- Đau đớn nhất với Trương Ba là không được sống hoà hợp với người thân như trước nữa vì Trương Ba đã dần nhiễm cái tầm thường của xác anh đồ tể. Tất cả mọi người đều buồn trước sự tha hoá của Trương Ba.
+ Vợ buồn bã, đau khổ nhưng bản tính vị tha nên định nhường Trương Ba cho cô vợ hàng thịt.
+ Con dâu thấu hiểu hoàn cảnh của bố cũng chỉ biết thông cảm và xót thương thôi. + Cháu nội ngây thơ, trong sáng thì phản ứng quyết liệt.
- Trương Ba còn khổ sở hơn nhiều vì ông ý thức được sự thay đổi của mình không chỉ làm mình khổ sở mà còn làm cho người thân đau khổ mà không thể giải quyết.
(2). Hồn Trương Ba với cuộc dấu tranh tuyệt vọng với xác hàng thịt để thoát khỏi cảnh sống thô phàm.
- Linh hồn nhân hậu trong sạch, bản tính ngay thẳng của Trương Ba xưa kia, nay phải sống gá lắp nên không sai khiến được xác hàng thịt thô phàm mà còn bị nó điều khiển.
- Ý thức được điều đó, linh hồn Trương Ba đau khổ quyết định tách ra khỏi xác hàng thịt để sống độc lập nhưng tất cả những cố gắng đều vô ích.
- Trương Ba đã nổi giận, đã khinh bỉ, đã mắng mỏ xác hàng thịt hèn hạ nhưng cũng thấm thía nghịch cảnh của mình nên đành nhập trở vào xác hàng thịt trong tuyệt vọng.
(3). Hồn Trương Ba - con người lao động luôn hướng tới khát vọng hình dị mà cao đẹp: được sống trọn vẹn, thanh cao bên người thân.
- Hồn Trương Ba phải nhập trở lại vào xác anh hàng thịt nhưng linh hồn ấy vẫn không cam chịu sống trong thân xác phàm tục.
- Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với Đế Thích đã thể hiện rõ khao khát cao đẹp của con người
+ Nổi khao khát cháy bỏng của hồn Trương Ba là “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”.
+ Trương Ba đã đề nghị hãy làm cho hồn anh hàng thịt được sống lại.
+ Cuộc đời dài phía trước do Đế Thích sắp đạt khi hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị cũng không được Trương Ba chấp nhận vì không muốn trở nên “thảm hại, đáng ghét như kẻ tham lam... hưởng thụ lộc trời! Vô lí lắm !”
+ Trương Ba đã đề nghị: Ông hãy đưa hồn cu Tị về nhập vào xác nó.
+ Với mình Trương Ba muốn: Tôi không nhập vào xác ai nữa, tôi đã chết rồi, hãy để cho tôi chết hẳn. Tôi cảm thấy mình lại là Trương Ba thật rồi.
Khát vọng chính đáng cao đẹp của hồn Trương Ba chính là kết quả của cuộc đấu tranh chống lại sự dung tục, giả tạo để được sống toàn vẹn với mình, là mình.
Câu 2. Phân tích đoạn kết của vở kịch.
* Hướng dẫn lập ý:
- Xác định nội dung bao trùm của đoạn.
- Liệt kê những nội dung nhỏ trong đoạn.
+ Cu Tị trong vòng tay thương yêu của mẹ.
+ Hồn Trương Ba nhập vào cảnh vật quanh người thân.
+ Cái Gái và cu Tị với khát khao về sự nối tiếp lớn khôn.
- Phân chia thành những ý lớn hợp lí để triển khai nội dung
* Lập ý:
Màn kết của vở kịch là cảnh êm đềm thanh thoát, đầy chất thơ sâu lắng đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan, đồng thời truyền đi một thông điệp bình dị mà cao đẹp đã có từ ngàn đời của con người.
(1). Niềm hạnh phúc của người mẹ: Cu Tị trong vòng tay thương yêu của mẹ.
- Gia đình nhà chị Lụa không phải vật vã đau đớn bởi sự ra đi của cu Tị nữa.
- Khung cảnh gia đình nhà chị Lụa thật hạnh phúc: Cu Tị ôm chầm lấy mẹ, chị Lụa mừng rỡ vuốt ve con.
(2). Niềm hạnh phúc của sự sống đích thực trong mỗi con người: Hồn Trương Ba nhập vào cảnh vật quanh người thân.
- Giữa màu xanh cây vườn, Trương Ba chập chờn xuất hiện trong nổi khao khát gặp gỡ của người vợ thân yêu.
- Trương Ba với niềm hạnh phúc luôn được ở bên những người thân yêu trong ngôi nhà của mình, trong những cây cối xanh tươi mà ông đã vun xới.
- Trương Ba trong niềm hạnh phúc được là mình không phải sống nhờ, không phải tuân theo sự điều khiển của xác hàng thịt thô phàm.
-> Mọi mâu thuẫn đã được giải quyết thoả đáng hợp với quy luật, với đời sống tâm linh của dân tộc: người đã khuất mà không khuất. Nếu người đã khuất yêu thương người thân của mình, họ sẽ hoá thân vào cành vât quanh nơi người thương của mình sống. Nếu người còn sống luôn nghĩ về người đã khuất thì họ sẽ luôn thấy người thân của mình trong vạn vật quanh mình, trong không gian đang bao bọc mình. Những người có tâm hồn trong sáng yêu thương nhau sẽ được sống bên nhau và trong nhau, trong không gian quen thuộc và bất tử trong cỏ cây, hoa lá.
(3). Cảnh cái Gái và cu Tị ăn na, vùi hạt na xuống đất đã thể hiện niềm tin của trẻ thơ - tâm hồn trong sáng vào cuộc đời.
- Sự hi sinh của Trương Ba đã đem lại niềm vui thơ ngây, trong sáng cho đứa cháu nội của mình: cái Gái lại được vui đùa bên cu Tị - người mà nó quí mến. Chúng được cùng nhau hưởng thành quả của ông nội – thế hệ trước tạo dựng.
- Chi tiết cái Gái vùi hạt na xuống đất “cho nó mọc thành cây mới” và tin “Cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi...” thật giàu ý nghĩa. Cái Gái yêu ông nội và luôn tin vào những việc ông làm, những lời ông nói và nó đã tin - một niềm tin mãnh liệt vào vạch nối tiếp của sự sống trong vô tận thời gian mà người ông của nó - người thích những trò chơi trí tuệ và chăm cây cối đã gieo trồng.
-> Sự ra đi của Trương Ba chính là sự trở về trong lòng đất của hạt na để làm này sinh sự sống mới.
-> Màn kết đầy chất thơ sâu lắng đã truyền đi bức thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và ý nghĩa của sự sống đích thực mà con người luôn khao khát vươn tới.
Đề kiểm tra học kì 2, môn: Hoá học 12
Nghị luận về một nhân vật văn học sống mãi trong em
Lí thuyết và bài tập Ngữ Văn 12, Bài 15. Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn Minh Châu
Lí thuyết và bài tập Ngữ Văn 12, Bài 14. Những đứa con trong gia đình (Nguyễn Thi)