Lí thuyết và bài tập Ngữ Văn 12, bài 7 Sóng - Xuân Quỳnh

1. Nội dung
Vẻ đẹp tâm hồn và khát khao nhận thức của người phụ nữ về một tình yêu thuỷ chung, bất diệt.
- Tác giả diễn tả cụ thể các trạng thái khác thường vừa phong phú, vừa phức tạp trong một trái tim đang cồn cào khao khát tình yêu.
- Người phụ nữ đang yêu có nhu cầu tìm hiểu, lí giải cội nguồn của tình yêu.
- Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ - nỗi nhớ cồn cào da diết, không thể nào yên, không thể nào nguôi.
- Trái tim đang yêu rất nhạy cảm trước sự trôi chảy của thời gian, khát khao bất tử hoá tình yêu.

2. Nghệ thuật
- Hình tượng nghê thuật
+ Sóng - hình tượng nghệ thuật ẩn dụ, cái tôi trữ tình nhập vai đẹp, xác đáng
+ Sóng và em tuy hai mà một, lúc phân đôi để soi chiếu, lúc hoà nhập để cộng hưởng lan toả.
- Kết cấu độc đáo trên cơ sở nhân thức sự tương đồng, hoà hợp giữa hai hình tượng sóng và em.
- Thể thơ năm chữ nhịp linh hoạt tạo nên nhịp điệu của những con sóng (khi dạt dào, sâu lắng, khi sôi nổi, mãnh liệt) cho toàn bài thơ.

3. Bài tập
1. Phân tích hình tượng sóng trong bài thơ cùng tên của Xuân Quỳnh.
* Hướng dẫn lập ý:
Phân tích hình tượng sóng là phân tích bài thơ bởi sóng là hình tượng chủ đạo xuyên suốt chiều dài bài thơ, qua hình tượng nghệ thuật đặc sắc này thi sĩ đã diễn tả được những cung bậc tình cảm những khao khát mãnh liệt của trái tim người phụ nữ đang yêu.
- Xác định những ý chính của tác phẩm: gồm 4 ý lớn
+ Các trạng thái đối nghịch của sóng chính là trạng thái đối nghịch, khát khao về sự rộng lớn trong tâm hồn người phụ nữ đang yêu.
+ Khao khát nhận thức, lí giải về cội nguồn của tình yêu.
+ Nỗi nhớ của tình yêu được thể hiện sâu sắc, ấn tượng qua nỗi nhớ của sóng dành cho bờ, của em dành cho anh.
+ Ý thức về sự trôi chảy của thời gian và khát vọng bất tử hoá tình yêu.
- Có thể chia bài thơ thành 4 ý lớn:
- Hướng dẫn vận dụng kiến thức trong quá trình phân tích.
+ Liệt kê các nhận định đặc sắc về ý nghĩa của hình tượng sóng, nghệ thuật khai thác hình tượng sóng (sóng được gợi lên từ đâu; khi nào sóng và em phân đôi để soi chiếu, khi nào hoà nhập để cộng hưởng lan toả....).
+ Trong quá trình phân tích chú ý đan cài các yếu tố nghệ thuật cho phù hợp với từng đoạn.
+ Mỗi ý lớn của tác phẩm sẽ tương ứng với một đoạn văn khi triển khai thành bài văn.
* Lập ý:
a. Nhận định khái quát về ý nghĩa của hình tượng nghệ thuật sống (ý phụ mở đầu thân bài).
- Sóng là hình ảnh ẩn dụ của tâm trạng người con gái đang yêu, là sự hoá thân, phân thân của cái tôi trữ tình - một kiểu đặc biệt của cái tôi trữ tình nhập vai. Sóng và em tuy hai là một luôn song hành bên nhau.
- Hình tượng sóng là một tìm tòi nghệ thuật độc đáo của Xuân Quỳnh. Nhờ sóng, qua sóng, người phụ nữ đang yêu có thể thấy rõ tâm hồn mình, diễn tả chân thực những khát khao thiết tha, thầm kín của trái tim mình.

b. Sóng đã thể hiện được các trạng thái đa dạng đối nghịch trong tâm hồn người phụ nữ đang yêu.
- Sóng tự bộc bạch về những thuộc tính, phẩm chất, các trạng thái khác thường của mình.
+ Chúng vừa phong phú đa dạng, vừa phức tạp: ồn ào, dữ dội, lặng lẽ.
+ Các trạng thái ở trong thế đối nghịch: ồn ào, sôi nổi đấy, rồi lại lặng lẽ, êm đềm.
- Tâm hồn người phụ nữ đang khao khát tình yêu cũng như sóng biển vậy. Trong tâm hồn ấy, trái tim ấy là các trạng thái tình cảm muôn màu, nhiều vẻ, nhiều khi trái ngược luôn đắp đổi, chuyển hoá cho nhau thật lí thú mà cũng thật bí ẩn khó hiểu: vừa tràn ngập yêu thương, yêu cháy bỏng, mãnh liệt lại dằn dỗi, giận hờn.
- Sóng và em - người phụ nữ đang yêu mang trong mình bao khát vọng. Khát vọng ấy được thế hiện bằng sông và bể - những phạm vi không gian giàu ý nghĩa.
+ Ở phạm vi chật hẹp của sông - nơi tầm thường, hẹp hòi, sông không tìm được, không hiểu được lòng mình.
+ Khi sông không hiểu được lòng mình, sóng dứt khoát giã từ khuôn khổ chật hẹp, để tìm ra bể lớn - ra với miền bao la, vô tận, tìm đến với chân trời cao rộng của tâm hồn. Nơi ấy, sóng mới thật là sóng - em mới thật là mình, mới nhận thức được sức mạnh và những khát khao cháy bỏng của lòng mình.
+ Đối diện với đại dương bao la, em cảm nhận được tình yêu: tình yêu là nỗi khát khao vĩnh hằng, muôn thuở của nhân loại, song tình yêu bao giờ cũng mãnh liệt nhất trong tâm hồn, trái tim tuổi trẻ.
-> Diễn tả khát khao của lòng mình, Xuân Qưỳnh đã thể hiện quan niệm mới mẻ vẻ tình yêu của người phụ nữ: không cam chịu nhẫn nhục mà mạnh mẽ, quyết liệt, dám từ bỏ, dám đổi thay.

c. Người phụ nữ đang yêu luôn khao khát nhận thức, lí giải về cội nguồn của tình yêu.
- Đắm mình trong khát vọng của tình yêu, người ta có nhu cầu cắt nghĩa, lí giải về cội nguồn của tình yêu - tình cảm thiêng liêng và luôn bí ẩn, luôn ẩn chứa những bất ngờ.
- Nhưng không ai có thể giải đáp được câu hỏi vẻề thời điểm bắt đầu của tình yêu.
- Xuân Quỳnh đã giải thích sự bí ẩn của tình yêu bằng trực cảm của lòng mình, bằng lời thú nhận thành thực, hồn nhiên, ý vị mà sâu sắc - tình yêu cũng như sóng biển, gió trời vậy làm sao mà hiểu hết được.

d. Tình yêu luôn đồng hành với nỗi nhớ, đi liền với nỗi nhớ khi xa cách. Nỗi nhớ da diết của tình yêu đã được thể hiện ấn tượng qua sự phân đôi, soi chiếu của sóng và em.
- Nỗi nhớ của sóng dành cho bờ bao trùm cả không gian bao la, nó chiếm cả tầng sâu, bể rộng của không gian và khắc khoải da diết trong mọi thời gian.
- Nỗi nhớ của em dành cho anh được thể hiện sau nỗi nhớ của sóng với bờ nên nó da diết hơn cháy bỏng hơn mà cũng khắc khoải hơn.
+ Nỗi nhớ không chỉ bao trùm cả không gian bao la, nó chiếm cả tầng sâu, bể rộng của không gian và khắc khoải da diết trong mọi thời gian mà còn thường trực trong ý thức và tiềm thức.
+ Diễn tả nỗi nhớ cồn cào, da diết không thể nào yên, không thể nào nguôi ấy, Xuân Quỳnh đã thể hiện một tình yêu trong sáng, mãnh liệt mà rất đỗi chân thành, thuỷ chung: người phụ nữ đang yêu ấy sẽ vượt qua mọi trở ngại để tới với tình yêu duy nhất của mình. Trái tim ấy sẽ vượt qua mọi khoảng cách để hướng về một phương duy nhất: phương anh - phương được xác định bởi trái tim chứ không phải bằng la bàn.
-> Nhờ cách thể hiện sóng đôi qua em và sóng, nỗi nhớ vừa được bộc bạch trực tiếp, vừa được miêu tả với các sắc thái cụ thể gợi cảm, bởi mỗi nét tâm trạng ấy đều được trở đi, trở lại như một điệp khúc dội lại, cộng hưởng, lan toả.

e. Người con gái đang yêu - yêu mãnh liệt, chân thành vốn rất nhạy cảm với sự trôi chảy của thời gian và khi ý thức được sự hữu hạn của thời gian đời người đã khát khao được bất tử hoá tình yêu.
- Qua sự vận động trôi chảy của mây, của sóng, Xuân Quỳnh cho người đọc cảm nhận được một thoáng âu lo: thời gian trôi chảy vĩnh hằng song thời gian đời người thật hữu hạn. Cuộc đời tuy dài nhưng không phải là vĩnh viễn.
- Ý thức về dòng chảy của thời gian, song Xuân Quỳnh không thất vọng mà thấy phải sống hết mình để vượt qua tất cả.
- Bài thơ đã kết thúc bằng niềm khao khát tuyệt đẹp: được hoá thân vào vô số những con sóng nhỏ để hát bài hát về tình yêu, để giữ mãi những nhịp đập sôi nổi của trái tim khao khát yêu đương, để tình yêu được vĩnh hằng cùng thời gian, với vũ trụ.
-> Ước muốn tình yêu được bất tử - là ước muốn tha thiết luôn khắc khoải trong trái tim giàu yêu thương, yêu mãnh liệt của Xuân Quỳnh.

2. Cảm nhận về vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ Việt Nam, quan niệm về tình yêu của Xuân Quỳnh qua Sóng?
* Hướng dẫn lập ý:
- Xem kĩ nội dung của toàn bài để phát hiện vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong từng phần của bài thơ.
+ Khát khao vươn tới những miền bao la vô tận.
+ Khát khao nhận thức lí giải về cội nguồn của tình yêu.
+ Yêu mãnh liệt, dám bày tỏ tình yêu của lòng mình.
+ Yêu thuỷ chung và luôn nhớ nhung khi xa cách.
+ Khát khao bất tử hoá tình yêu.
- Về quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh
+ Người phụ nữ đang yêu không cam chịu, nhẫn nhục mà dám từ bỏ những gì tầm thường, hẹp hòi để vươn tới miền bao la, rộng lớn.
+ Tình yêu tha thiết, mãnh liệt và thuỷ chung
- Tập hợp các quan niệm đó và sắp xếp chúng thành các ý lớn (từ 2 đến 4 ý), mỗi ý triển khai thành đoạn văn nhỏ.
*Lập ý:
Qua hình tượng sóng và em, Xuân Quỳnh không chỉ diễn tả được những cung bậc tình cảm những khao khát mãnh liệt của trái tim người phụ nữ đang yêu mà còn thể hiện những quan niệm mới mẻ tiến bộ về tình yêu và vẻ đẹp của tâm hồn người phụ nữ Việt Nam.

a. Tâm hồn giàu khao khát.
- Nhân thức, lí giải về cội nguồn của tình yêu.
- Hoá thân vào sóng để tình yêu được bất tử với vũ trụ.

b. Vẻ đẹp truyền thống và hiện đại: Yêu chân thành, mãnh liệt, thuỷ chung.
- Nhớ nhung khi xa cách- nỗi nhớ cồn cào, da diết không nguôi, không yên.
- Luôn hướng tới anh - tình yêu thuỷ chung vượt qua mọi ngăn cách của thời gian, không gian.

c. Người phụ nữ mạnh mẽ, quyết liệt: dứt khoát từ bỏ những gì tầm thường để sống với tình yêu của lòng mình.
-Vươn tới miền rộng lớn bao la.
- Bộc bạch các trạng thái cảm xúc của lòng mình.
- Thể hiện khát khao của lòng mình.

d. Quan niệm tình yêu mới mẻ tiến bộ vẫn mang vẻ đẹp truyền thống của người phương Đông trong Xuân Quỳnh.
+ Người phụ nữ đang yêu không cam chịu, nhẫn nhục mà dám từ bỏ những gì tầm thường, hẹp hòi để vươn tới miền bao la, rộng lớn.
+ Tình yêu tha thiết, mãnh liệt và thuỷ chung.