Ôn tập và nâng cao kĩ năng làm bài văn Biểu cảm

I. Một số lưu ý khi viết bài văn biểu cảm
1. Tìm hiểu đề
- Đề bài yêu cầu tạo lập kiểu văn bản nào? Để tạo lập văn bản ấy cần sử dụng phương thức biểu đạt nào là chủ yếu?
- Nội dung cần biểu đạt là gì? Trực tiếp hoặc gián tiếp bày tỏ tư tưởng, tình cảm, cảm xúc, thái độ và sự đánh giá của người viết đối với đối tượng được nói tới.
- Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần chuẩn bị những tri thức và kĩ năng gì?

2. Lập dàn ý
a) Mở bài
Giới thiệu khái quát về đối tượng cần biểu cảm.

b) Thân bài
Triển khai nội dung cần biểu cảm:
- Phát biểu cảm tưởng về một tác phẩm văn học: cần nêu được lý do biểu cảm (cái hay, cái đẹp, ấn tượng cụ thể) về tác phẩm đó.
- Nêu suy nghĩ (hay cảm xúc) về một sự vật, hiện tượng, vấn đề: cần nêu được bối cảnh nảy sinh cảm xúc, diễn biến cảm xúc.

c) Kết bài: 
Đưa ra nhận định, đánh giá tổng quát về nội dung biểu cảm.

3. Gợi ý thực hành
a) Đề 1: Từ một số bài ca dao than thân đã học hoặc đã đọc, hãy phát biểu cảm nghĩ của anh (chị) về số phận người phụ nữ trong xã hội cũ.
- Em đã được học hoặc đọc những bài ca dao than thân nào? Số phận của người phụ nữ trong xã hội cũ được tác giả dân gian khắc hoạ ra sao? 
- Em đã có những hiểu biết gì về xã hội cũ (xã hội phong kiến)? Trong xã hội ấy, người phụ nữ phải chịu những áp lực, ràng buộc gì?
- Người phụ nữ trong xã hội ngày nay ra sao?
Chú ý: Cần tập trung vào chủ đề nỗi khốn khổ, tủi nhục của thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ và sự bất công, thiếu bình đẳng, thái độ xem thường của xã hội xưa kia đối với họ; mở rộng liên hệ, so sánh với quan niệm về bình đẳng nam – nữ, đề cao vai trò của người phụ nữ trong xã hội ngày nay. Bài viết phải thể hiện được thái độ của em đối với quan niệm của xã hội trước kia về người phụ nữ: sự đồng cảm, thương cảm trước số phận tủi cực của người phụ nữ đồng thời phê phán tư tưởng bất công, thiếu bình đẳng, coi thường người phụ nữ.

b) Đề 2: Cảm nghĩ về một bài ca dao, dân ca mà anh (chị) yêu thích.
- Chọn một bài ca dao mà em yêu thích nhất.
- Bài ca dao đó nói lên điều gì? Nghệ thuật của bài ca dao đó đặc sắc ra sao?
- Bài ca dao đó gợi cho em những suy nghĩ, xúc cảm gì?

c) Đề 3: Cảm tưởng của anh (chị) về bài thơ Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão.
- Ôn lại những kiến thức đã học và những điều em đã thu hoạch được khi đọc – hiểu tác phẩm Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão.
- Tập trung phát biểu suy nghĩ riêng của mình về giá trị của bài thơ, đồng thời bộc lộ thái độ tình cảm của mình đối với tư tưởng, tình cảm của tác giả gửi gắm trong bài thơ.

d) Đề 4: Quan sát một cánh đồng lúa chín hoặc một khu nhà cao tầng đang xây và nêu lên những cảm xúc, suy nghĩ của mình.
- Lựa chọn đối tượng: cánh đồng lúa chín hoặc một khu nhà cao tầng đang xây.
- Vận dụng quan sát và thể nghiệm, phát huy liên tưởng, tưởng tượng để bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ của mình về đối tượng.
- Trong bài viết, nên chú ý kết hợp biểu cảm với miêu tả, lồng những suy nghĩ, cảm xúc của mình vào những hình ảnh cụ thể của đối tượng.

e) Đề 5: Những suy nghĩ của anh (chị) khi nhìn những em bé không nơi nương tựa.
- Sử dụng yếu tố quan sát và thể nghiệm khi nói về những em bé không nơi nương tựa.
- Bài viết phải bộc lộ được một cách chân thực sự đồng cảm, tình thương, những xúc động chân thành của người viết trước những cảnh đời éo le.

g) Đề 6: Phát biểu cảm nghĩ về một tác phẩm đã học.
Mở bài
- Viễn Phương là một nhà thơ tiêu biểu của miền Nam. Tháng 4/1976 sau 1 năm giải phóng đất nước. Khi lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa khánh thành, nhà thơ cùng đoàn đại biểu miền Nam ra thăm Hà Nội vào lăng viếng Bác.
- Bài thơ Viếng lăng Bác được Viễn Phương viết với tất cả tấm lòng thành kính biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi xót đau của một người con từ miền Nam ra viếng Bác lần đầu.

Thân bài 
1. Khổ thơ thứ nhất 
- Tác giả đã mở đầu bằng câu thơ tự sự: "Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác".
+ "Con" và "Bác" là cách xưng hô ngọt ngào thân thương rất Nam Bộ, thể hiện sự gần gũi, kính yêu đối với Bác.
+ "Con ở miền Nam" – ở một địa danh xa xôi nghìn trùng, ra đây mong được gặp Bác; đất nước đã thống nhất, Nam Bắc đã sum họp một nhà, vậy mà Bác không còn nữa.
+ Nhà thơ đã cố tình thay đi từ viếng bằng từ thăm để giảm nhẹ nỗi đau thương mà vẫn không che giấu được nỗi xúc động của cảnh tử biệt sinh ly.
+ Đây còn là nỗi xúc động của một người con từ chiến trường miền Nam sau bao năm mong mỏi bây giờ mới được ra viếng Bác.
- Hình ảnh đầu tiên mà tác giả thấy được và là một dấu ấn đậm nét là "hàng tre" quanh lăng Bác "Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát".
+ Hình ảnh hàng tre trong sương đã khiến câu thơ vừa thực vừa ảo. Đến lăng Bác nhà thơ lại gặp một hình ảnh hết sức thân thuộc của làng quê đất Việt: là cây tre. Cây tre đã trở thành biểu tượng của dân tộc Việt Nam.
+ "Bão táp mưa sa" là một thành ngữ mang tính ẩn dụ để chỉ sự khó khăn gian khổ. Nhưng dù khó khăn gian khổ đến mấy cây tre vẫn "đứng thẳng hàng", "đứng thẳng hàng" là một ẩn dụ mang tính khẳng định tinh thần hiên ngang bất khuất, sức sống bền bỉ của dân tộc.

2. Khổ thơ thứ hai 
- Hai câu thơ đầu:
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
+ Hai câu thơ được tạo nên với những hình ảnh thực và hình ảnh ẩn dụ sóng đôi.
Câu trên là một hình ảnh thực, câu dưới là hình ảnh ẩn dụ 
+ Ví Bác như mặt trời là để khẳng định sự trường tồn vĩnh cửu của Bác, giống như sự tồn tại vĩnh viễn của mặt trời tự nhiên.
+ Ví Bác như mặt trời: nói lên sự vĩ đại của Bác, người đã đem lại cuộc sống tự do cho dân tộc Việt Nam thoát khỏi đêm dài nô lệ.
+ Nhận thấy Bác là một mặt trời trong lăng rất đỏ - đây chính là biểu tượng sáng tạo riêng của Viễn Phương, nó thể hiện được sự tôn kính của tác giả, của nhân dân đối với Bác.
- ở hai câu thơ tiếp theo:
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
+ Hình ảnh dòng người vào lăng viếng Bác được tác giả ví như tràng hoa, dâng lên Bác. Cách so sánh này vừa thích hợp và mới lạ, diễn ra được sự thương nhớ, tôn kính của nhân dân đối với Bác.
+ "Tràng hoa" là hình ảnh ẩn dụ những người con từ khắp miền đất nước về đây viếng Bác giống như những bông hoa trong vườn Bác được Bác ươm trồng, chăm sóc nay nở rộ ngát hương về đây tụ hội kính dâng lên Bác.

3. Khổ thơ thứ 3 
1) Tác giả đã diễn tả cảm xúc và suy nghĩ của mình khi vào trong lăng
- Khung cảnh và không khí thanh tĩnh như ngưng kết cả thời gian và không gian trong lăng:
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
+ Cả cuộc đời Bác ăn không ngon, ngủ không yên khi đồng bào miền Nam còn đang bị quân thù giày xéo. Nay miền Nam đã được giải phóng, đất nước thống nhất mà Bác đã đi xa. Nhà thơ muốn quên đi sự thực đau lòng đó và mong sao nó chỉ là một giấc ngủ thật bình yên.
hồn dân tộc Việt Nam: giản dị, thanh cao nhưng bất khuất, kiên cường, vượt qua "bão táp mưa sa" để "đứng thẳng hàng".
+ Thông qua hình ảnh "Hàng tre xanh xanh" tác giả như muốn ca ngợi sức sống bất diệt của dân tộc Việt Nam trước những thử thách khắc nghiệt của thiên nhiên và lịch sử. Hàng tre bên lăng đã ru giấc ngủ ngàn thu của Bác, gắn bó với Người mãi mãi.

2. Nối tiếp với những cảm nhận lúc ban đầu, nhà thơ đã bộc lộ cảm xúc của mình về Bác qua hình ảnh ẩn dụ đặc sắc "Ngày ngày… rất đỏ".
+ Mặt trời của tự nhiên đem lại sức sống cho muôn loài. Mặt trời thật đỏ gợi lên sự liên tưởng và so sánh.
+ Bác Hồ của chúng ta cũng là một mặt trời. Bác đã dẫn lối, soi đường cho nhân dân ta đi lên từ trong đem tối nô lệ đến với cuộc đời tự do, độc lập, hạnh phúc như bây giờ.
Song sự ngưỡng mộ và lòng thành kính đã được tác giả đưa đến đỉnh cao hơn. Đó là sự hình dung về dòng người đang nối tiếp dài vô tạn hàng ngày đến viếng lăng Bác bằng tất cả tấm lòng thành kính và thương nhớ, hình ảnh đó như những tràng hoa kết lại dâng người "ngày ngày… mùa xuân". Hai từ ngày ngày được lặp lại trong câu thơ như tạo nên một cảm xúc về cõi trường sinh vĩnh cửu.

3. Từ cảm xúc thành kính ngưỡng mộ, ở khổ thơ thứ ba là những cảm xúc thương xót và ước nguyện của nhà thơ. Hình ảnh Bác như vầng trăng sáng dịu hiền trong giấc ngủ bình yên là một hình ảnh tượng trưng cho vẻ đẹp thanh thản, phong thái ung dung và thanh cao của Bác. Người vẫn đang sống cùng với nhân dân đất nước Việt Nam thanh bình tươi đẹp. Mạch cảm xúc của nhà thơ như trầm lắng xuống để nhường chỗ cho nỗi xót xa qua hai câu thơ "Vẫn biết… ở trong tim"…
+ Hình ảnh "trời xanh" là hình ảnh ẩn dụ nói lên sự trường tồn bất tử của Bác. Trời xanh thì còn mãi mãi trên đầu, cũng giống như Bác vẫn còn sống mãi mãi với non sông đất nước. Đó là một thực tế.
+ Thế nhưng, nhìn di hài của Bác trong lăng, cảm thấy Bác đang trong giấc ngủ ngon lành, bình yên mà vẫn thấy đau đớn xót xa "mà sao nghe nhói ở trong tim". Dù rằng Người đã hoá thân vào thiên nhiên, đất nước, nhưng sự ra đi của Bác vẫn không sao xoá đi được nỗi đau xót vô hạn của cả dân tộc, ý thơ này diễn tả rất điển hình cho tâm trạng và cảm xúc của bất kỳ ai đã từng đến viếng lăng Bác.

4. ở khổ thơ cuối
Cảm xúc của nhà thơ khi trở lại miền Nam đối với Bác vô cùng chân thành và xúc động "Mai về miền Nam thương trào nước mắt".
+ Câu thơ như bộc lộ rất chân thành nỗi xót thương vô hạn bị kìm nén cho tới phút chia tay và tuôn thành dòng lệ.
+ Trong cảm xúc nghẹn ngào, tâm trạng lưu luyến ấy, nhà thơ như muốn được hoá thân để mãi mãi bên Người "Muốn làm… chốn này".
Điệp ngữ muốn làm được nhắc tới ba lần cùng với các hình ảnh liên tiếp con chim, đoá hoa, cây tre như để nói lên ước nguyện tha thiết của nhà thơ muốn là Bác yên lòng, muốn đền đáp công ơn trời biển của Người. Nguyện ước của nhà thơ vừa chân thành, sâu sắc đó cũng chính là những cảm xúc của hàng triệu con người miền Nam trước khi dời lăng Bác sau những lần đến thăm người.

Kết bài 
- Với lời thơ cô đọng, giọng thơ trang nghiêm thành kính, tha thiết và rất giàu cảm xúc, bài thơ đã để lại ấn tượng rất sâu đậm trong lòng người đọc. Bởi lẽ, bài thơ không những chỉ bộc lộ tình cảm sâu sắc của tác giả đối với Bác Hồ mà còn nói lên tình cảm chân thành tha thiết của hàng triệu con người Việt Nam đối với vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc.
- Em rất cảm động mỗi khi đọc bài thơ này và thầm cảm ơn nhà thơ Viễn Phương đã đóng góp vào thơ ca viết về Bác những vần thơ xúc động mạnh mẽ.