Ôn tập phần tiếng việt - Ngữ Văn 9

I. Các phương châm hội thoại
1. Ôn lại nội dung của các phương châm hội thoại

2. Kể một tình huống giao tiếp trong đó có một hoặc một số phương châm hội thoại không được tuân thủ.
 

Có một tay hay nói khoác. Vợ hắn đi đâu cũng nghe thiên hạ “xì xào”: Vợ thằng Cu Cuội đấy! Vợ anh Cu Cuội kìa! Những lúc ấy, chị ta cảm thấy không còn lỗ nẻ để mà chui xuống!

Hôm nay, vừa bước chân xuống nhà, thấy vợ, anh ta vừa thở vừa nói:

- Mình ơi! Tôi vừa thấy con rắn lạ, rất to, rất dài. Dài đến 100 thước, to đến 40 thước đấy!
- Rắn chi mà dài thế! Khó mà tin!
- Nó dài lắm, không một trăm thì cũng tám chục thước.
- vẫn không tin!
- Thế thì nó dài 60 thước đấy!
- Mình nghĩ lại đi. Rắn chi mà rắn dài thế! Ai mà tin được.
- Thật đấy, nó dài đến 40 thước. Mình không tin thì thôi!
Vừa nghe chồng nói, chị vợ cười ré lên:
- Rắn chi mà kì dị thế! Dài 40 thước. Thế là con rắn vuông à!
(Truyện cười dân gian Việt Nam) 

II. Xưng hô trong hội thoại

1. Các từ ngữ xưng hô thông dụng trong tiếng Việt và cách dùng chúng:

- Ngôi thứ nhất số ít: tôi, tao, tớ, mình, cháu, em...
- Ngôi thứ nhất số nhiều: Chúng tôi, chúng tớ, chúng mình, chúng cháu, bọn con...
-Ngôi thứ hai số ít: bố, mẹ, ông, bà, cô, dì, chú, bác, anh, chị, em, thầy, cô giáo...
- Ngôi thứ hai số nhiều: các ông, các bà, các cậu, các hác, các chú, các anh, các chị, các thầy, các cô (giáo)...
- Ngôi thứ ba số ít: anh ấy, chị ấy, nó, ông ấy, bà ấy...
- Ngôi thứ ba số nhiều: các anh ấy, các bà ấy, các cô ấy, chúng nó...

2. Trong tiếng Việt, xưng hô thường tuân theo phương châm “xưng khiêm, hô tôn”, nghĩa là: khi xưng hô, người nói tự xưng mình một cách khiêm nhường và gọi người đối thoại một cách tôn kính.

Phương châm này được thể hiện rõ trong các từ ngữ xưng hô thời trước rõ hơn so với hiện nay:

+ Trong thời kì phong kiến: bệ hạ (dùng để xưng hô khi nói với vua, tỏ ý tôn kính), bần tăng (nhà sư nghèo - từ nhà sư dùng để tự xưng một cách khiêm tốn)...

+ Những từ ngữ xưng hô hiện nay: quý ông, quý bà, quý cô... dùng để gọi người đối thoại, tỏ ý lịch sự, tôn kính.

+ Trong giao tiếp hàng ngày, người nói thường xưng hô tôi (hoặc em) gọi người nghe là anh hay bác (gọi thay con) để tỏ ý khiêm tốn, tôn trọng đối với người nghe.

3. Trong tiếng Việt, khi giao tiếp, người nói phải hết sức chú ý đến sự lựa chọn từ ngữ xưng hô sao cho thích hợp với tình huống và quan hệ để đạt được hiệu quả giao tiếp như mong muốn. Vì ngoài các đại từ xưng hô, người nói còn có thể dùng các danh từ thân tộc, danh từ chỉ chức vị, nghề nghiệp, tên riêng... để xưng hô. Và mỗi phương tiện xưng hô đều thể hiện tính chất của tình huống giao tiếp (thân mật hay xã giao) và mối quan hệ giữa người nói và người nghe: tình cảm hay thân sơ, khinh hay trọng... 

III. Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp

1. Phân biệt cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp

Cách dẫn trực tiếp là nhắc lại nguyên văn lời nói hay ý nghĩ của người hay nhân vật; lời dẫn trực tiếp được đặt trong dấu ngoặc kép.

Cách dẫn gián tiếp, tức là thuật lại lời nói hay ý nghĩ của người hay nhân vật, có điều chỉnh cho thích hợp; lời dẫn gián tiếp không đặt trong dâu ngoặc kép.

2. Chuyển những lời đối thoại trong đoạn trích dẫn ở SGK trang 191 thành lời dẫn gián tiếp.

Vua Quang Trung hỏi Nguyễn Thiếp là quân Thanh sang đánh, nếu nhà vua đem binh ra chống cự thì khả năng được hay thua như thế nào.

Nguyễn Thiếp trả lời rằng bấy giờ trong nước trống không, lòng người tan rã, quân Thanh ở xa tới, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao, vua Quang Trung ra Bắc không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan.

Đoạn văn trên đã có những thay đổi về từ ngữ so với lời đối thoại dẫn ở SGK như sau:
 

	Trong lời đối thoại	Trong lời dẫn gián tiếp
Tên xưng hô	Tôi (ngôi thứ nhất) Chúa công (ngôi thứ hai)	Nhà vua (Ngôi thứ ba) Vua Quang Trung (Ngôi thứ ba)
Từ chỉ địa điểm	Đây	Zêrô (tỉnh lược)
Từ chỉ thời gian	Bây giờ	Bấy giờ